Pastoors
tussen conservatisme en moderniteit

Een prosopografische studie naar de houding
van de seculiere clerus van het Waasland
tegenover de kerkhervormingspolitiek
van de centrale overheid
(1780-1830)

Ophelia Ongena

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
voor het behalen van de graad van
Licentiaat in de Geschiedenis.

Academiejaar: 2004-2005

Universiteit Gent

Promotor: Prof. Dr. L. François

Commissarissen: Prof. Dr. J. Art en Dr. K. Verboven

DANKWOORD

DEEL I: INLEIDING

    I. Probleemstelling

    II. Methodologie

        1. Prosopografie versus Biografie

        2. Afbakening van de onderzoeksgroep

            2.1 Geografische afbakening

            2.2 Chronologische afbakening

            2.3 Thematische afbakening

        3. Structuur en bronnenkritiek

    III. Lijst van afkortingen

    IV. Bibliografie

    V. Bronnenlijst

DEEL II: PROSOPOGRAFIE

    Inleiding

    I. Het beleid van de politieke overheid ten opzichte van de Kerk

        1. De Oostenrijkse periode

            1.1 Jozef II’s verlichte godsdienstpolitiek aan de vooravond van de
                            ‘Kleine Brabantse Omwenteling’ (1780 – 1787)

                 a) Algemeen

                 b) Reactie van het Gentse episcopaat

            1.2 De ‘Kleine Brabantse Omwenteling’ (1787)

            1.3 De Brabantse Omwenteling (1789)

            1.4 De Verenigde Belgische Staten (1790)

            1.5 Restauratie en invasie (1790 – 1794)

        2. De Franse periode

            2.1 Het Directoire (oktober 1795 – november 1799)

                a) Bestuurlijke hervormingen

                b) Kerkelijke hervormingen

                c) Reacties van het Gentse episcopaat

                d) De Boerenkrijg (1798)

            2.2 Het Consulaat en het Keizerrijk (november 1799 – april 1814)

                a) Het Concordaat

                b) Het concordataire bisdom Gent

                     b.1 Mgr. Fallot de Beaumont

                     b.2 Mgr. Maurice de Broglie

        3. De Nederlandse periode

            3.1 De overgangsperiode 1814-1815

            3.2 De grondwet van 1815

            3.3 De eed op de grondwet

            3.4 Het Concordaat (1827)

            3.5 Het onderwijsvraagstuk en het monsterverbond

            3.6 De Petitiebeweging (1828 – 1829)

            3.7 De Belgische Onafhankelijkheid (1830)

    II. De houding van de lage seculiere clerus

        1. Achtergrondinformatie

             1.1 Herkomst

             1.2 Studies en wijdingen

                 a) Doelstelling en bronnen

                 b) Universiteit versus grootseminarie

                 c) Historiek van beide instellingen

                 d) Het universitaire curriculum

                 e) Het seminariecurriculum

                 f) De wijdingen

             1.3 Loopbaan

                 1.3.1 De priesterloopbaan ‘sensu lato’

                 1.3.2 De priesterloopbaan ‘sensu stricto’

                 1.3.3 De duur van het pastoorsambt in een Wase parochie

                 1.3.4 Benoemingspatroon

                 1.3.5 Overplaatsingspatroon omstreeks 1830

        2. Ankerpunten

                 2.1 Het Algemeen Seminarie

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) Reactie van de Gentse seminaristen

                 d) Profielschets

                     d.1 Herkomst

                 e) Conclusies    

             2.2 De eed van 1798

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) Beëdigd versus onbeëdigd

                 d) Gevolgen van de eedweigering

                     d.1 Onderduiken

                     d.2 Arrestatie en deportatie

                 e) Profielschets

                     e.1 Herkomst

                     e.2 Studies

                     e.3 Functie ten tijde van de eedkwestie

                     e.4 Overplaatsingspatroon

                     e.5 Houding ten opzichte van de voorgaande ankerpunten

                 f) Conclusies

             2.3 De Boerenkrijg

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) Wie nam ‘actief’ deel aan de Boerenkrijg?

                 d) Profielschets

                     d.1 Herkomst   

                     d.2 Studies

                     d.3 Functie ten tijde van de Boerenkrijg

                     d.4 Overplaatsingspatroon

                     d.5 Houding tegenover de voorgaande ankerpunten

                 e) Conclusies

             2.4 De eed van 1802

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) Beëdigd versus onbeëdigd

                 d) Profielschets

                     d.1 Herkomst

                     d.2 Studies

                     d.3 Priesterwijding

                     d.4 Functie ten tijde van de eedkwestie

                     d.5 Overplaatsingspatroon

                     d.6 Houding tegenover de voorgaande ankerpunten

                 e) Conclusies

            2.5 Het Bisschoppelijk Seminarie van Gent in 1813

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) De gebeurtenissen vanaf 26 juli 1813

                 d) Profielschets

                     d.1 Herkomst

                     d.2 Studies

                     d.3 Priesterwijding

                     d.4 Functie in 1813

                     d.5 Overplaatsingspatroon

                     d.6 Houding tegenover de voorgaande ankerpunten

                 e) Conclusies

             2.6 De eed op de Grondwet van 1815

                 a) Inleiding

                 b) Situering van de onderzoeksgroep

                 c) De eed op de Grondwet

                 d) Profielschets

                     d.1 Herkomst

                     d.2 Studies

                     d.3 Priesterwijding

                     d.4 Functie

                     d.5 Overplaatsingspatroon

                     d.6 Houding tegenover de voorgaande ankerpunten

                 e) Conclusies

            2.7 De Petitiebeweging

                a) Inleiding

                b) Situering van de onderzoeksgroep

                c) Het petitiepatroon

                d) Profielschets

                    d.1 Herkomst

                    d.2 Studies

                    d.3 Priesterwijding

                    d.4 Functie

                    d.5 Overplaatsingspatroon

                    d.6 Houding tegenover voorgaande ankerpunten

                 e) Conclusies

DEEL III: BIOGRAFIEËN

    Inleiding

    I. BRACKE Cornelius

    II. COP Michaël Franciscus

    III. CYPERS Joannes Baptista

    IV. DE TOLLENAERE Emmanuël Franciscus

    V. D’HANENS Joannes Petrus

    VI. GOETHALS Amandus Maria

    VII. HEMELAER Theodorus

    VIII. MAES Joannes Baptista

    IX. VAN DE KERCKHOVE Joannes Baptista

DEEL IV: BESLUIT  

DEEL V: BIJLAGEN