Hoofdstuk V: Bevrijd van het Duitse juk

5.1. De bevrijding: een feest met scherpe kantjes

Tot begin 1943 kreeg de Belgische bevolking zelden te maken met bombardementen. De vernielingen aangericht door luchtaanvallen tijdens de Achttiendaagse Veldtocht en door bommen die tijdens de bezetting door de geallieerden op enkele plaatsen in het land werden uitgeworpen, waren alles bij mekaar beperkt gebleven. In de loop der jaren nam de angst voor de bombardementen dan ook af. Weliswaar was er, vooral vanaf 1942, veel luchtalarm, maar wanneer de sirenes loeiden, zette men onverstoord zijn dagelijkse  bezigheid verder. Men keek met belangstelling, vaak met bewondering, naar de zware geallieerde bommenwerpers die hoog in de lucht voorbij trokken. Men vertikte het echter om iedere keer naar de schuilkelders te gaan, omdat men er toch van overtuigd was dat de bommen voor Duitsland bestemd waren. Elke dag hoorde men van de luchtraids op Duitse steden, van de duizenden doden en de enorme verwoestingen. Maar dat alles scheen zo ver weg. Tot een bombardement op 5 april 1943 een hele wijk in Mortsel verwoestte en de Belgische bevolking met de harde realiteit confronteerde. Gedurende enkele maanden bleef het rustig. Maar vanaf de eerste lentedagen van 1944 begon het bommen op België te regenen. Er vielen bommen op Brussel, Gent, Kortrijk, Leuven, Antwerpen, Mechelen, Brugge, Luik, en op talrijke andere plaatsen in het land. In de plaatsen waar men het meest aan de bombardementen blootstond, leefde men in permanente angst. Wanneer de alarmsirenes loeiden, vluchtte men in paniek naar de bunkers en schuilplaatsen, waar men al biddend het einde van het bombardement afwachtte[1].

Ook de inwoners van Turnhout leefden in angst. Ondanks de perifere ligging van de stad en de militaire onbelangrijkheid, werd de stad toch in het Staatsblad van mei 1944 officieel als een gevaarlijke plaats betiteld. Er waren volgens de burgemeester drie potentiële doelwitten: de metaalgieterij Allard (Guldensporenlei), de kazerne majoor Blairon (Gierle Steenweg) en het goederenstation, gelegen nabij het centrum van de stad[2]. Ook de strategische ligging aan het kanaal Dessel-Schoten mocht niet worden onderschat.

Omwille van de toenemende oorlogsdreiging en het verhoogd aantal bombardementen in ons land, besloot het stadsbestuur de inwoners die ten westen van de stad woonden, aan te raden om te evacueren naar het oosten van de stad. Er werd gevraagd uit te zien naar kennissen of familieleden die hen tijdelijk zouden kunnen huisvesten “totdat rustiger dagen aanbreken”. Volgens de burgemeester kon vooral het westelijk gedeelte van de stad gevaar oplopen omdat daar de spoorwegen en het station gelegen waren[3]. De bombardementen werden door de Duitse propagandisten gretig aangegrepen om campagne te voeren tegen de geallieerden. In de laatste maanden voor de bevrijding ging de gecensureerde pers heftig tekeer tegen hetgeen ze de moorddadige terreuraanvallen van de Angelsaksers noemde. Toch brachten de massale bombardementen over het algemeen geen vijandige stemming tegen de geallieerden teweeg. Wel werd in sommige kringen de slogan gelanceerd: “Bevrijd ons van onze beschermers, bescherm ons tegen onze bevrijders”. Met beschermers werd dan ironisch de Duitsers, met bevrijders de geallieerden bedoeld[4]. In die periode werden door de RAF strooibriefjes aan de bevolking uitgedeeld. Hiermee wilden de piloten de Belgen moed in spreken bij de voortdurende bombardementen. Men eindigde de boodschap met een eerder cynische uitspraak: “Men maakt geen eiërkoeken zonder eiëren te breken … ongelukkig voor u, als ge een ei zijt”[5].

In de vroege ochtend van 6 juni begonnen de geallieerde legers aan de langverwachte ontscheping. De operatie “Overlord”, codenaam voor de invasie van de Britse en Amerikaanse strijdkrachten op de kusten van Normandië, was begonnen. De bevolking kon nauwelijks haar enthousiasme bedwingen. Via Radio Londen vernamen ook de Turnhoutenaren dat de bevrijding misschien wel nakend was. Later op de dag gaven de Duitse media wel toe dat er een landing had plaatsgevonden, maar in één adem herinnerden ze evenwel aan de andere “mislukte” ontscheping, die in Dieppe op 19 augustus 1941[6].

Meteen na de bekendmaking van de ontscheping van de geallieerden in Normandië hield kommandant Spirk een onderhoud met burgemeester Van Hoeck en commissaris Van Calster. De Hauptmann beval dat de leden van de PLB en de burgerwacht vanaf die dag bijzonder toezicht dienden te houden op alle bewakingsdiensten, “opdat tucht en orde in onze stad blijve heersen en dat gene sabotage-daden zouden gesteld worden”. Twee weken later werd er toch melding gemaakt van het afsluiten van de verbinding van de telefoonlijnen in de stad. Meteen werd er aan sabotage gedacht, maar er was geen spoor van de daders te vinden[7]. Op dat moment was politiecommissaris Van Calster nog aanwezig in de stad. Dit veranderde naarmate de geallieerden België naderden. Op het einde van de bezetting, we weten echter niet precies wanneer, dook Van Calster onder, daar hij vreesde gezocht te worden om naar Duitsland getransporteerd te worden als gijzelaar. Van Calster was zijn opsluiting van begin 1943 nog lang niet vergeten. Hij vreesde dat het deze keer erger kon worden en nam het zekere voor het onzekere[8].

De geallieerden liepen na de succesvolle ontscheping min of meer vast. De Duitse troepen verdedigden iedere haag en holle weg in Normandië als was het een oninneembare vesting en hielden de geallieerden tegen in een stellingenoorlog. Na het aanvankelijke enthousiasme verviel de Belgische natie terug in een berustende houding. Maar na de doorbraak bij Avranches en de vernietiging van een belangrijk deel van het Duitse leger bij Falaise-Argentan veranderde de situatie plots weer en rukten de geallieerde legers snel op. Op 2 september 1944 overschreed de Britse “1^ste Guard Armoured-divisie” van het 30^ste legerkorps in de streek van Douai de Frans-Belgische grens[9].

Wanneer de geallieerden de grens overstaken, werd het voor de Duitse bezetter in ons land alsook voor de collaborateurs duidelijk dat de situatie onhoudbaar werd. De geallieerde opmars was nu niet meer te stuitten: reeds op zondag 3 september deden ze een triomfantelijke intocht in Brussel. In enkele dagen tijd werd het grootste gedeelte van België bevrijd. Was voor de meeste Belgen het ergste deel achter de rug, voor de inwoners van Turnhout was de nachtmerrie nog niet voorbij. De Kempen werd omwille van de langdurige gevechten aan het Albertkanaal vanaf 8 tot 22 september 1944 immers zeer langzaam bevrijd. Vanaf 12 september lag ook Turnhout in de frontlinie en was het voortaan uiterst zenuwachtig vertoeven in de stad. Terugtrekkende Duitse soldaten zorgde voor een nerveuze en vijandige sfeer, zowel met de bevolking als tussen de soldaten onderling. Begin september werd er op deze manier gewag gemaakt van een schietpartij tussen Duitse soldaten en de Feldgendarmerie[10]. Niet meteen een blijk van grote eensgezindheid en tekenend voor de reeds verslagen Duitse sfeer.

Bij de terugtocht van de Duitse troepen werden heel wat onregelmatigheden opgetekend. Het meest dramatische voorval deed zich voor op 4 september 1944 toen zeven jongelingen werden aangehouden nabij het St.-Jozefcollege op het Stokt en aldaar, op verdenking van plundering van wapens en munitie, zonder enige vorm van proces werden gefusilleerd. Ze waren allen tussen de 17 en 24 jaar oud. Die ochtend viel er ook een ander slachtoffer. Nachtwaker Van Waelderen werd tijdens zijn bewakingsdienst door een Duits soldaat neergeschoten en overleed aan zijn verwondingen[11].

De meeste ongeoorloofde zaken die zich tijdens de Duitse terugtocht voordeden, betroffen echter diefstallen en brutaliteiten. Reeds Op 29 augustus bleek dat de situatie in Turnhout nerveus aan het worden was, toen Duitse soldaten tot twee maal toe een bewaker van de telefooncentrale hadden geslagen. Klacht werd neergelegd maar omwille van de hectische dagen zou hier nooit gevolg aan worden gegeven[12]. Vanaf begin september, wanneer meer en meer terugtrekkende Duitse troepen Turnhout passeerden, steeg het aantal diefstallen. Bij Alphons Peinen uit Oosthoven namen terugtrekkende Duitsers een paard en kar mee. Op de fabriek van Bloemmolens Coppens gingen ze met een “Minerva”-vrachtwagen met aanhangwagen aan de haal. De eigenaars hadden hiertegen geen verhaal[13]. Op 6 september werd er in het winkeltje van Edmond Van Ael 2.760 sigaretten gestolen door doortrekkende Duitse troepen en bij een boer werden er 575 struiken aardappelen van zijn akker gestolen[14].

De Duitse bevelhebber trachtte de zaken, voor zover het nog mogelijk was, onder controle te houden. Op 7 september liet hij via burgemeester Van Hoeck aan de bevolking weten dat het verboden was om met meer dan twee personen op straat te komen. Verder verbood hij om op openbare plaatsen en pleinen gegroepeerd te staan en om de handen in de broek- of jaszakken te houden[15].

Vanaf maandag 18 september werd het wel heel heet onder de voeten van de Duitse soldaten te Turnhout. De stad werd sindsdien in staat van verdediging gebracht en de Duitsers maakten aanstalte om zich achter het kanaal Dessel-Schoten (de Turnhoutse Vaart) terug te trekken. Alle scholen waren reeds op 1 september door de Duitsers opgeëist en in het Heilig-Grafinstituut werd een Duits veldhospitaal ingericht. Op dinsdag 19 september werd het gerucht waarheid dat de oostelijke kant van de stad onmiddellijk en totaal diende ontruimd te worden. Dit betekende dat alle huizen tussen Sevendonck, Graatakker, Markt, Paterstraat, Elisabethlei en Oud-Turnhout voor zeven uur ’s avonds moesten geëvacueerd zijn. Een groot deel van de bevolking moest inderhaast een onderkomen zoeken bij familie en vrienden, scholen en ook in schuilkelders in het westen van de stad. Er heerste die dag een grote solidariteit onder de Turnhoutse bevolking. Iedereen trachtte elkaar te helpen, niemand liet zich onbetuigd[16].

Op zaterdag 23 september waren de geallieerden tot vlakbij Turnhout genaderd. De 719^de Duitse infanteriedevisie twijfelde: de stad verdedigen of ze overgeven aan de Engelsen. Uiteindelijk werd besloten zich terug te trekken en vanaf twee uur in de namiddag begon de definitieve terugtocht tot achter het kanaal. Die dag was het voor de mannelijke bevolking van Turnhout tussen de 15 en 65 jaar verboden om zich op straat te begeven. Het verzet werd vanaf die dag actief en het begon strategisch belangrijke posities in Turnhout te bezetten, van zodra de Duitsers achter het kanaal waren teruggetrokken. In de nacht van 23 op 24 september waren de laatste Duitsers uit Turnhout verdwenen en hielden ze zich schuil achter de Turnhoutse Vaart. Op zondag 24 september rond tien uur in de voormiddag werd Turnhout dan eindelijk bevrijd door manschappen van het B-scquadron, deel van de 49^ste Britse West Riding divisie, onder leiding van de kolonels Newton en Eykin. Ze werden al vrij snel gevolgd door de 156^ste Field Company van de Royal Engineers, de Royal Scotch Fusilliers en andere eenheden van dezelfde 49^ste  divisie[17].

Met de terugtocht van de Duitsers uit de stad was de oorlog voor de inwoners van Turnhout nog lang niet voorbij. De Duitse soldaten waren de stad uit, maar ze hielden zich verschanst achter de Turnhoutse Vaart. De gevechten aan het kanaal zouden aanhouden van 24 september tot 3 oktober. Daarmee lag de stad in de eerst gevechtslinie en de kwade gevolgen hiervan werden spoedig ondervonden toen obusontploffingen in enkele stadsgedeelten slachtoffers maakten. Hierbij kwamen elf burgers om het leven[18]. Aan de gevechten aan het kanaal namen ook lokale weerstanders deel. Henri Dieckx van de Nationaal Koninklijke Beweging nam op 27 september 1944 deel aan gevaarlijke patrouilles in de eerste lijn ten zuiden van het Kempisch Kanaal. Verder was het Kempisch Legioen nadrukkelijk aanwezig bij de gevechten. Kommandant Dupret van het Kempisch Legioen (KL) gaf op 24 september opdracht om nabij Brug I aan het kanaal “in contact te komen” met de vijand. De volgende dag trachtten verzetslui, onder wie Willy Boogaerts, tevergeefs om in contact te komen met de Duitsers op de afgesproken plaats. De patrouille begaf zich hierna naar de IJzerenbrug, daar er volgens enkele inwoners Duitsers aanwezig waren. In een bunker aan de noordzijde van de Vaart hadden zich inderdaad Duitsers verscholen. Op een andere plaats aan het kanaal werd op dat moment A.Van Langendock van het KL vermoord aangetroffen. Hij was door een Duitse scherpschutter getroffen. Samen met Engelse soldaten werden de Duitsers aan de overkant van het kanaal beschoten[19].

Dergelijke gevechten zouden nog dagen blijven duren, tot de geallieerden meer steun kregen en de Duitsers meer en meer in de verdrukking kwamen te staan en op 3 oktober 1944 de aftocht bliezen. Vanaf toen was ook dat deel van Turnhout gezuiverd. De Duitsers bleken evenwel landmijnen te hebben gelegd om hun aftocht te dekken. Dit kostte aan nog eens vier inwoners het leven[20]. 

Bij hun terugtrekking lieten de Duitsers meerdere bruggen over het kanaal springen. Vooral op 22 september sneuvelden enkele bruggen. Hierbij werd schade aangericht aan het eigendom van René Van Meessche-Smets en kinderen. Hun geteisterde woningen bevonden zich dan ook vlakbij één van de gesprongen bruggen aan de Oude Vaartstraat. De meeste gebouwen liepen schade op tijdens de gevechten aan het kanaal. Hierbij werden 29 huizen totaal vernield, 33 woningen zwaar en 22 huizen licht beschadigd. De kerk van het Goddelijk Kind Jezus en de kazerne Majoor Blairon werden eveneens licht beschadigd. Wat de industriële gebouwen betrof, was er één volledig vernield, twee zwaar en twee licht beschadigd[21]. Uiteindelijk zou blijken dat de Duitsers te Turnhout meer dan één schending van de Conventie van Genève en Den Haag op hun geweten hadden. Zoals reeds vermeld was het ergste voorbeeld hiervan het fusilleren van zeven jongelingen en het neerschieten van een bewaker op post. Verder ontvoerden de Duitsers op 2 oktober 1944 een jongeman die te Ravels, een buurgemeente van Turnhout, werd gemitrailleerd. Tenslotte werd een bloemmolen van de fabriek Coppens in brand gestoken en werden in totaal 39 boerderijen, woningen, schuren of stallen, vrijwillig geheel of gedeeltelijk vernield[22].

De Turnhoutse verzetsgroepen openbaarden zich meer en meer naarmate de bevrijding een feit werd. We vermeldden reeds de deelname van enkele verzetslui van het Kempisch Legioen aan de gevechten aan het kanaal. Ook de Nationaal Koningsgezinde Beweging liet zich niet onbetuigd. Tijdens de bevrijdingsdagen beschouwden de verzetslui zichzelf als hulpagenten. De relatie tussen het verzet en de politie verliep dan ook moeilijk, hoewel de Turnhoutse politieagenten duidelijk gebruik maakten van de diensten die het verzet hen aanbood. Op 28 september vroeg kapitein Henri Daelen van het Kempisch Legioen aan de politiecommissaris of het niet mogelijk was om de woning van de voortvluchtige L.Verachtert in beslag te nemen[23]. Diezelfde dag wees commissaris Van Calster op het feit dat er geen aanhoudingen mochten plaatsvinden zonder de tussenkomst van de poltie[24]. Geïmproviseerde aanhoudingen door verzetslui waren met andere woorden ten strengste verboden. Als gevolg van de omzendbrief van begin oktober 1944 van de Militaire Bevelhebber van de provincie Antwerpen, kolonel Scharff, werden de Turnhoutse afdelingen van NKB, OF, BNB en GL (Geheim Leger) verplicht een lijst van de leden van de beweging op te geven. Na enkele dagen liet Van Calster teleurgesteld aan de burgemeester weten dat enkel de BNB-afdeling een officiële ledenlijst had binnengebracht[25].

Wanneer de acties van het verzet vlak na de bevrijding nog matig konden geapprecieerd worden, zagen we hierin verandering komen vanaf oktober. De relatie tussen politie enerzijds en het verzet anderzijds verliep meer en meer gespannen. De vrees van de burgemeester en commissaris vlak na de bevrijding voor onregelmatigheden en verlies van controle over de stad, zorgde ervoor dat men aanvankelijk niet weigerachtig stond tegenover de aangeboden hulp van enkele verzetsbewegingen. Wanneer na enkele weken de situatie min of meer onder controle leek, zaten het stadsbestuur en de politie blijkbaar verveeld met de situatie. De hulp van verzetslui werd vanaf dan als ongemakkelijk en overbodig ervaren. Wanneer bij de politie dan ook nog klachten begonnen binnen te komen van onregelmatigheden van de voormalige verzetslieden, was de maat voor het stadsbestuur vol. Toen begin oktober de Turnhoutse politie, in opdracht van het Krijgsauditoraat van Antwerpen, huiszoekingen hield in de lokalen van de DeVlag, teneinde de nodige officiële documenten te verzamelen welke eventueel tot aanhoudingen van de betrokkenen zouden kunnen leiden, bleek dat al de eventuele bezwarende documenten waren verdwenen en in handen waren van enkele weerstandsgroeperingen van Turnhout[26].

De Turnhoutse politie bleek voornamelijk problemen te hebben met het gedrag van leden van het Kempisch Legioen. Op 18 oktober vroeg commissaris Van Calster aan kommandant Dupret van het KL om twee revolvers terug te geven die door leden van het KL waren ontnomen aan enkele politieagenten. Die dag werd aan de bevelhebbers van de verschillende Turnhoutse verzetsbewegingen gemeld dat het strafrechtelijk verboden was de titel van “Militaire politie” of “Militaire Veiligheid” aan te nemen. Het werd ook verboden deze benamingen te gebruiken voor opschriften op gebouwen, voertuigen of armbanden[27].

Op 20 oktober 1944 ontving de politie een klacht van garage Gevers. De ondergrondse afdeling van de Partizanen had een vat olie opgeëist zonder de vereiste officiële documenten. Op dezelfde dag werd bij een lederhandelaar van de stad leder in beslag genomen door deze verzetlui en gedurende de onderhandelingen met de patroon hielden enkele gewapende leden de fabriek bezet. Agent Wouters begaf zich hierop naar de leiding van de beweging om de nodige uitleg te verkrijgen. Dit werd hem op een brutale manier geweigerd en de ingang werd versperd door gewapende leden. Commissaris Van Calster was hierover niet te spreken en stelde onomwonden dat dergelijke praktijken niet geduld werden[28]. Enkele dagen later drong Van Calster bij de burgemeester aan op de ontbinding van alle weerstandsgroepen die niet ingelijfd waren in de actieve dienst. Hun optreden hield geen steek meer en gaf voortaan aanleiding tot wanordelijkheden, aldus de commissaris. Bovendien zouden na hun ontbinding de gebouwen waarin ze verbleven vrijkomen voor Engelse soldaten of daklozen[29]. Wanneer de intenties van de politiecommissaris bekend werden bij de verzetslieden, liepen de zaken bijna helemaal uit de hand. Op 3 november 1944 drongen een vijftal leden van de BNB het huis binnen van commissaris Van Calster en vielen de meid lastig. Ze lieten zich brutaal en onbeschoft uit ten opzichte van de commissaris[30].

Van Calster was dan ook opgetogen wanneer op 13 november 1944 de regering richtlijnen oplegde in verband met de ontwapening van de weerstand. In tegenstelling tot andere gemeenten bleven de verzetsbewegingen in Turnhout na de bevrijding immers nog lange tijd gegroepeerd, wat voor de nodige problemen zorgde. Met deze richtlijnen hoopte men in Turnhout definitief te kunnen afrekenen met de bijwijlen gevaarlijke praktijken van sommige verzetslui. Maar meteen hierna werden de affiches in verband met de inlevering van wapens en kledingstukken door leden van de Partizanen verwijderd. De affiches bevonden zich achter glas aan het gebouw van de politiewacht en aan het stadhuis. Met het geweer werd het glas verbroken en vervolgens werden de affiches afgerukt[31]. Het was voor de commissaris duidelijk dat de ontwapening niet van een leien dakje zou lopen. Op 18 december 1944 werd de toelating voor een algemene vergadering voor de “sympathisanten” van het Onafhankelijkheidsfront Turnhout geweigerd. De commissaris redeneerde dat de verzetsbewegingen namelijk allemaal waren ontbonden sinds het Ministrieel Besluit van 13 november 1944[32].

Op het einde van november opende de Rijkswacht van Turnhout een onderzoek naar onregelmatige feiten, gepleegd door leden van de Turnhoutse ondergrondse beweging BNB. Na de bevrijding waren zij aangesteld geweest tot de bewaking van de geïnterneerden in de kazerne Majoor Blairon. Hierbij zouden enkele leden ongeoorloofde praktijken hebben toegepast bij de gevangenen. Tot en met 19 november 1944 hadden leden van de verzetsbeweging BNB de bewaking waargenomen. Daarna werden alle gevangenen naar de gevangenis van Merksplas overgebracht[33]. 

Met de NKB van Turnhout had de politie blijkbaar minder problemen. Zelfs burgemeester Van Hoeck bedankte in een brief de beweging van harte “om de diensten, die zij in het belang van de orde in de stad en voor de zekerheid der bevolking, hebben bewezen. Het is dank aan hun optreden dat vernielingen en verwoestingen van particuliere woningen – waarvoor de stadsfinanciën zouden aansprakelijk zijn gesteld – zijn kunnen vermeden worden, en dat geen betreurenswaardige incidenten ten koste van private personen zijn voorgekomen.”[34] Er werden vanwege de politiediensten ook gevolg gegeven aan de raad die de NKB hen gaf. Op 19 oktober werd op aanvraag van de NKB drie herbergen gesloten[35]. Majoor-Kommandant Paul de Vicq van de NKB had blijkbaar heel wat aanzien verworven bij de Turnhoutse politie. 

De bevrijding bracht niet alleen vreugde mee. In dezelfde periode gebeurden een aantal zaken die men gewoonlijk onder de noemer “straatrepressie” samenbrengt. Het ging om vernielingen en mishandelingen ten nadele van personen die verdacht werden van collaboratie met of sympathie voor de Duitse bezetter. De kans om diefstallen te plegen ten nadele van de verdachten werd door sommigen te mooi geacht om te laten liggen. De grens tussen diefstal en “aanslaan van goederen” was immers niet altijd even duidelijk. Zoals we hierboven vermeld hebben, trokken de plaatselijke afdelingen van het verzet na de bevrijding enkele politionele taken naar zich toe, waartoe zij helemaal niet de bevoegdheid hadden. Dit was trouwens geen uitzondering: vooral in de eerste maanden na bevrijding was het verzet erg actief bij de aanhouding van verdachten[36]. In Turnhout was het niet anders.

Tijdens de eerste weken na de bevrijding, de “Septemberdagen”, werden in Turnhout 39 personen aangehouden[37]. Ze werden allen verdacht van op één of andere manier “zwart” te zijn geweest tijdens de Duitse bezetting. De meeste aanklachten waren echter overdreven en vaak zelfs onterecht. De emoties van de eerste bevrijdingsdagen zorgden eveneens voor een onverantwoorde sfeer die leidde tot tientallen onterechte aanhoudingen. De burgemeester en de politie konden gelukkig de gemoederen bedaren zodat, buiten de aanhoudingen, er geen sprake was van al te grote misbruiken of een te harde repressie door “verzetslui van het laatste uur”. Van deze eerste “zuiveringslijst” van september 1944 zouden uiteindelijk in de periode 1946-1948 slechts drie personen door het Krijgsauditoraat schuldig worden bevonden. In die periode werden door het Krijgsauditoraat veertien personen van Turnhout schuldig bevonden en veroordeeld[38].

Een maatregel die ook onder de repressie viel, was het weigeren van een bewijs van burgertrouw. Dit document moest opgemaakt worden door de burgemeester of de bevelhebber van de politie van de gemeente. Het feit dat men als vrijwillige arbeider naar Duitsland was vertrokken, kon reeds een argument zijn om geen bewijs van burgertrouw te ontvangen, met alle gevolgen van dien voor de betrokkene[39]. Een gelijkaardig iets was het bewijs om erkend te worden als “Gewapend Weerstander”. Een aanvraag hiervoor werd besproken door de Controlecommissie, “Dienst van den Weerstand” van het Ministerie van Landsverdediging. Van 12 juni 1947 tot en met 26 maart 1953 deden vele Turnhoutenaren een aanvraag tot erkend Gewapend Weerstander[40].

Vanaf januari 1945 ontstond er in Turnhout een publieke rel tussen G.H.Dupret, voormalig kommandant van het Kempisch Legioen, en senator A.De Boodt. In de Turnhoutse weekbladen, het Aankondigingsblad en De Kempen, scholden de twee elkaars huid vol. Ook de onbekende opsteller van het artikel “De Repressie” in het Aankondigingsblad  van 13 januari 1945 moest het ontgelden. In een “Recht op Antwoord”, de week hierna, lazen de Turnhoutenaren een boze reactie van G.H.Dupret. Hierin laakte hij de massale en vage beschuldigingen tegen de weerstandsgroeperingen. Verder haalde Dupret uit naar De Boodt. Hij had het over het smokkelvee, “gevoed op de kap van een derde” en over de vriendin van Von Falkenhausen, met wie hij “allerhande kleine zaakjes deed”. Hij eindigde met: “De Regeering kan uw geval vergeten hebben of weigeren een onderzoek in te stellen ten uwen laste, maar de Turnhoutsche bevolking zal het zich herinneren en ten gepaste tijden aan U denken! En wel hoe dan! Stel U een Senator voor die maandelijksch een inkomen heeft van Frs. 30.000,-; die dit inkomen nog aandikt met zwarte-markt-combines met den bezetter; die door de Belgische Regeering langs de B.B.C. geschandvlekt en daarna door diezelfde Belgische Regeering bedankt werd met een supplementaire Gutt-vergoeding van Frs. 160.000,-, voor al zijn schoon werk!”[41]. In het Aankondigingsblad van 3 februari 1945 liet senator De Boodt aan de lezers weten dat hij Dupret voor de rechtbank had gedaagd in verband met de valse aantijgingen aan zijn adres. Hij beloofde de lezers verder op de hoogte te houden, opdat zijn naam volledig “gezuiverd” zou worden van alle blaam.

Op het artikel van 13 januari 1945 in verband met de repressie, werd ook gereageerd door de “Unie van den Weerstand-Gewest-Turnhout”. Deze Unie groepeerde het Onafhankelijkheidsfront, het Kempisch Legioen, de Belgische Nationale Beweging en de Nationaal Koninklijke Beweging. In het artikel stond te lezen dat het normaal was dat de “zwarten” werden aangehouden, maar “wat echter van het eerste uur tegen de kop van ieder rechtschapen mens was, was het feit te moeten vaststellen dat de repressiemaatregelen totaal in handen werden gelaten van onverantwoordelijke en illegale groeperingen, die zich allemaal tooiden met den holklinkende naam van ‘weerstandsbeweging’.” De Unie reageerde hierop door te stellen dat hun acties wel degelijk nodig waren en dat ze zelfs bedankbrieven hadden gekregen van de “Generaals der Verbonden Legers”[42].

De straatrepressie kende nog een tweede opstoot in mei 1945, vooral onder de invloed van de beëindiging van de vijandelijkheden en van de terugkeer van de gevangenen en opgeëisten uit Duitsland[43]. In Turnhout ging het om geïsoleerde acties tegen vermeende collaborateurs. Op 15 mei 1945 vroeg de politiecommissaris aan de Krijgsauditeur welke houding hij moest aannemen bij het dreigement van G.H.Dupret, hoofd van het Kempisch Legioen, afdeling Turnhout, in verband met de verlening van een bewijs van burgertrouw aan twee inwoners van Turnhout. Dupret verwittigde de commissaris dat deze twee bewijzen best zouden worden ingetrokken, zoniet zouden er tot “wanordelijkheden” kunnen worden overgegaan[44].

In Turnhout waren de meeste acties opnieuw gericht tegen senator De Boodt. In de nacht van 7 op 8 juli 1945 werden op de huizen in de St.-Antoniusstraat, van de Controlediensten, en op het huis van de senator op het Kerkplein, door onbekenden hakenkruisen geschilderd met teer. Van de daders ontbrak elk spoor. In september dat jaar werd weerom een hakenkruis op de woning van de senator aangebracht. Het huis werd sinds juli bewaakt door de politie, maar enkel tussen vier en acht uur ’s ochtends was er geen bewaking voorzien[45].

5.2. De V-bommen en de terugkeer naar het gewone leven

Het Duitse leger werd na de bevrijding steeds verder terug gedreven en daardoor verminderde de oorlogsdreiging in onze gewesten. Van Duitse kant vreesde men zelfs geen luchtaanvallen meer, daar de “Luftwaffe” met een tekort aan manschappen en benzine kampte. Het enige wat de geallieerde mogendheden nog zorgen baarde, waren de nieuwe wapens van het type “Vergeltungswaffen 1 en 2”[46]. De euforie en de feestroes na de bevrijding verdwenen snel wanneer op 13 oktober 1944 het Duitse V-Bommen-offensief begon op voornamelijk Antwerpen, Brussel, en Luik.

In tegenstelling tot in Turnhout, waar de V-wapens weinig schade aanrichtten, zaaiden ze over heel het land dood en vernieling. Zoals hierboven reeds vermeld kwam dat grotendeels door de perifere ligging en de strategische onbelangrijkheid van de stad Turnhout. Toch kwamen in Turnhout een zevental V-bommen neer. Ofwel kwamen ze accidenteel op Turnhouts grondgebied terecht, ofwel werden ze neergehaald. Tegen de V-2’s was geen verweer mogelijk, maar tegen de V-1’s konden jachtvliegtuigen worden ingezet die de V-1’s aanpakten met hun boordkanonnen en mitrailleurs, zodat het tuig in de lucht tot ontploffing kwam. Een zeldzame keer deden ze de vliegende bom neerstorten, door met hun vleugeltip de V-1 te doen kantelen. Ook de turbulentie veroorzaakt door een vliegtuig dat zeer dicht naderde, kon de koers van een V-1 wijzigen[47]. Deze laatste twee technieken werden enkel boven zee of schaars bewoonde gebieden toegepast. Voor wat betrof de Antwerpse en Brusselse regio hadden de geallieerden voor een andere oplossing gekozen. Zo werd de Antwerpse regio verdedigd door verschillende artillerieposten die in opeenvolgende gordels rond de stad waren opgesteld, loodrecht op de verschillende aanvalsrichtingen. Het was een speciale groep luchtdoelartillerie, het “Anti-flying Bomb Command”[48].

Eén van die buitenste luchtafweerstellingen van de Antwerpse gordel bevond zich in Ravels, een buurgemeente van Turnhout. Op 16 maart 1945, rond elf uur in de voormiddag, haalde het luchtafweergeschut van Ravels een V-1 neer die terecht kwam op twee boerderijen aan de Kastelein, tegenover de Heizijde. Er werden acht doden en drie zwaargewonden van onder het puin gehaald. Eén zwaargewonde overleed later aan zijn verwondingen in het ziekenhuis[49]. De twee boerderijen werden totaal vernield. Verder werd er één huis zwaar beschadigd en in een straal van 300 meter rond de boerderijen sneuvelden er pannen en ruiten. Er vielen ook twintig tot dertig gewonden. Ze werden allen verzorgd door het Rode Kruis en de PLB. Dit was meteen de laatste maal dat de PLB in actie diende te komen in Turnhout.

Voorheen waren er ook enkele V-1’s op Turnhouts grondgebied gevallen. De eerste keer was op 6 november 1944. Er vielen vervolgens V-bommen op de Kruisberg, Papenbruggestraat, Heizijde (3 januari 1945), Oude Vaartstraat en de Meirgoren. Deze bominslagen maakten echter geen slachtoffers. Op 28 maart 1945 viel de laatste V-bom op Antwerpen, maar op 30 maart viel evenwel nog een V-2 op Turnhout. Gelukkig voor de inwoners viel deze bom midden in de “Filipkes-vijver” op het Stokt. Hierdoor was er enkel materiële schade[50].

De bevrijding van Turnhout op zondag 24 september 1944 betekende niet meteen het einde van de oorlogsellende. De vreugderoes die zich tijdens de bevrijding had meester gemaakt bij een groot deel van de bevolking, was vlug verdwenen en maakte plaats voor de dagdagelijkse realiteit. Het was wel begrijpelijk dat de inwoners van Turnhout na de lange bezetting moeilijkheden ondervonden om zich terug aan te passen aan het gewone leven. De dreiging van de V-bommen en de aanwezigheid van de geallieerde troepen hielpen hen natuurlijk niet. Na jarenlang de aanwezigheid van, weliswaar vijandige, troepen te hebben meegemaakt, dachten de inwoners na de bevrijding verlost te zijn van deze belasting. Niets was echter minder waar. Ook de geallieerden zochten plaatsen om hun manschappen onder te brengen. De plaatsen die in Turnhout vier jaar lang voor Duitse soldaten werden gereserveerd, konden vanaf de bevrijding perfect dienst doen voor de geallieerde legers. Door deze blijvende aanwezigheid van militaire troepen, of deze nu vijandig waren of niet, was het niet vanzelfsprekend om te komen tot een normalisering van het vooroorlogse bestaan. Voor de meeste Turnhoutenaren was de oorlog dan ook pas echt voorbij wanneer de laatste militair Turnhout had verlaten.

Zoals vermeld werd Turnhout bevrijd door Britse soldaten. In de maanden na de bevrijding bleef het “kaki”-uniform prominent aanwezig in het Turnhoutse straatbeeld. Op enkele uitzonderingen na, waren voornamelijk Britse en Canadese troepen ingekwartierd in Turnhout. In de nacht van 14 op 15 november 1944 werden 21 Canadese soldaten geherbergd in 11 huizen in de Otterstraat. De manschappen werden per twee in een huis ondergebracht en de officier in één huis. De dag daarna trokken ze reeds verder[51].

De meeste troepen werden ondergebracht in de Turnhoutse scholen. Op 3 november 1944 werd een groot deel van de Apostolische School opgeëist voor het “7 Canadian General Hospital”. Drie weken later nam het “9 Canadian Field Dressing Station” de school in beslag. Alles werd opgeëist buiten de kapel, de patergang, de grote slaapzaal en de kelders. Op 2 december 1944 verlieten de Canadese troepen de school. Maar meteen hierna werd de residentie overgenomen door de “84 G.C.C. van de RAF”. Vanaf 12 december kwamen de eerste “airmen” opdagen. 150 ervan sliepen in de klaslokalen van de school. In totaal kwamen een 900 RAF-leden iedere dag eten in de school. Op maandag 5 maart 1945, na bijna drie maanden, vertrok deze RAF-afdeling naar andere oorden. Daarna werd de school opgeëist voor het “20 Canadian General Hospital”. Vanaf april 1945 werd de school een hospitaal voor gewonde Duitse soldaten. Tegen begin juni werd de Apostolische School stilaan ontruimd door de Canadezen en liep de militaire bezetting van de school eindelijk op haar einde[52].

In het Heilig Grafinstituut begon de Engelse bezetting vanaf de eerste bevrijdingsdag, onophoudelijk, tot juli 1945. Er werden eveneens vluchtelingen opgevangen die gevlucht waren uit de Nederlandse grensdorpjes, hoofdzakelijk van Alphen. Vanaf 6 oktober 1944 tot begin november gaven de zusters van het heilig Graf 200 Nederlandse vluchtelingen een onderkomen. Het aantal soldaten dat ondergebracht werd bleef groeien. Op 25 december zorgden de zusters voor een gezellige kersttafel voor maar liefst 300 “pioneers”, die gedurende enkele maanden hun gasten waren. In het voorjaar van 1945 herbergde het Heilig Grafinstituut 800 manschappen in het klooster en nog eens 500 in een bijgebouw in de Apostoliekenstraat. Met de lente verplaatste zich het front. Turnhout lag niet langer in de strijdzone en de bezetting verminderde geleidelijk aan. Vanaf de zomer kregen de zusters van het heilig Graf hun gebouwen terug ter beschikking en trokken de troepen verder[53].

In het St.-Jozefcollege werd reeds vanaf 24 september 1944 een Engels veldhospitaal van de eerste linie ingericht. Vanaf vrijdag 6 oktober werd er een veldhospitaal van 400 bedden ingericht. Op 1 november vernam de school dat de Canadezen het College innamen, weerom voor een veldhospitaal, maar deze keer met maar liefst 1.200 bedden. Op 13 november nemen de Canadezen officieel het bestuur van de hele school in handen. Pas op maandag 7 augustus 1945 vertrokken de Canadezen uit het St.-Jozefcollege[54].

Op 1 januari 1945 werd de volledige ontruiming bevolen van het St.-Victorinstituut. Een Schotse Compagnie nam het instituut als hoofdkwartier in. Wanneer de inkwartieringsraad van Turnhout ook de slaapplaats had ontdekt, wees men dit toe aan de Canadezen. De Schotse Compagnie verbleef slechts twee weken op het St.-Victorinstituut. Daarna werd ook hier een veldhospitaal ingericht. De klaslokalen deden dienst als ziekenkamers. Op woensdag 31 januari deden de Engelsen hun intrede. Ook de generale staf van een Engels-Schots regiment verbleef gedurende een week in en rond de speelplaats van het St.-Victor. Vanaf einde maart 1945 tot aan de paasvakantie was er een contingent soldaten van het muziekcorps gehuisvest. Half april 1945 werd het instituut uiteindelijk een repatriëringscentrum. Tijdens de zomer verlieten ook hier de laatste troepen hun post[55].

Omwille van deze zware bezettingen, die vooral de Turnhoutse scholen te verduren kregen, was het bijna onmogelijk om de kinderen naar school te sturen. Vanaf september 1944 werden alle scholen door de nog aanwezige Duitsers opgeëist en na de bevrijding zagen de geallieerden de scholen als de ideale locaties om hun troepen of hospitalen in onder te brengen. Hierdoor was er van schoollopen aanvankelijk geen sprake en genoten de Turnhoutse kinderen van een extra lange “vakantie”. Uiteindelijk werd dan toch op 11 oktober 1944 het nieuwe schooljaar ingezet[56]. De schoolkinderen werden op de meest geïmproviseerde locaties onderwezen. In het Aankondigingsblad van 6 januari 1945 stond te lezen dat zowel de lagere als de middelbare scholen na de kerstvakantie zouden herbeginnen op 8 januari. Voor de meeste scholen was dit echter door de oorlogsomstandigheden niet mogelijk. Er werd in het artikel aan de lezers opgeroepen om zich met de kinderen op 8 januari naar de school te begeven “om te zien of hunne school vrij is”[57].

Na de gevechten aan het kanaal, begin oktober 1944, kwam het front stilaan verder te liggen van de stad en werd de stemming meer gemoedelijk en was er meer tijd voor ontspanning. De geallieerde soldaten genoten bij voorkeur van de ontspannende sfeer van een herberg. Dit bezorgde de burgemeester en de commissaris een aantal nieuwe kopzorgen. Op bepaalde uren was het namelijk verboden voor militairen om zich in herbergen te begeven. De herbergiers waren verplicht hieromtrent een “plakbrief” in hun zaak te hangen, maar lieten dit veelal achterwege. De Town Major had hierover een gesprek met burgemeester Van Hoeck op 23 november 1944[58]. Begin december kloeg de Town Major bij de politiecommissaris over de te hoge prijzen die gevraagd werden in de  herberg van het Stadspark. Vooral de prijzen van de cognac en het bier waren zeer hoog.  Tegen dergelijke woekerprijzen moest de Turnhoutse politie ingaan, aldus de Town Major. In die periode organiseerden de Engelse soldaten meerdere dansfeesten in de  verschillende zalen van de stad, en dit vier tot vijf keer per week[59]. Het was voor de uitbaters nog steeds verboden om jazzmuziek te spelen in hun herbergen. Niettemin stoorden de meeste herbergiers zich niet aan dit verbod en beweerden ze dat deze muziek speciaal voor de Engelse soldaten was[60].

In de kerstperiode werd er door de geallieerde soldaten te Turnhout nog meer gevierd en gefeest dan anders. Op 8 januari meldde de commissaris aan burgemeester Van Hoeck dat er totaal geen rekening werd gehouden met de naleving van het sluitingsuur. De geallieerde soldaten die hun eigen feestjes organiseerden, respecteerden de regels hieromtrent totaal niet[61]. Hoeveel overtredingen Engelse soldaten ook maakten in verband met al hun feestelijkheden, veel kon de Turnhoutse politie daar niet tegen inbrengen. De enige maatregelen die de commissaris kon nemen, was zoals in februari 1945. Toen werden er twee Processen-verbaal opgesteld ten laste van de uitbater van zaal Rubens. Daar werden namelijk danspartijen gehouden door Engelse troepen. Iedere zondag organiseerden zij een dansfeest en deden op dat moment de deur van de zaal op slot[62]. In mei van 1945 kwamen er dan toch nieuwe richtlijnen in verband met het herbergbezoek. Vanaf 6 mei was het voortaan verboden jazzmuziek te spelen in de herbergen. Het sluitingsuur werd vastgelegd op tien uur ’s avonds en de toegang voor personen onder de achttien jaar was ten strengste verboden[63].

De geallieerde aanwezigheid deed zich ook op andere manieren gevoelen. Op 16 december 1944 werd een radio van Van den Boogaert opgeëist door de “Commanding-74th-Company C.M.P. (T.C.)”. De militaire drukte en de gevechtshandelingen veroorzaakte heel wat verkeer in de stad. Het was dan ook onvermijdelijk dat er wel eens een ongeval gebeurde waarbij een legervoertuig betrokken was. Dit was onder meer het geval op 22 november 1944 toen een jongetje, Julbert Meynen, een dodelijk ongeluk veroorzaakte waarbij een Engelse militaire auto betrokken was. Een jaar later, begin december 1945, moesten de inwoners van Turnhout rekening houden met de militaire oefeningen door Belgische parachutisten in de streek van Turnhout, Merksplas en Geel[64].

De eerste Turnhoutse gemeenteraad na de bevrijding vond pas plaats op 9 december 1944. Buiten de gevluchte “oorlogsschepen” Verachtert was de gemeenteraad voltallig. Tijdens de zitting werden de mandaten van gemeenteraadsleden L.Verachtert, T.Op de Beeck en H.Versteylen vervallen verklaard, omwille van “hun staatsvijandige daden die zij tijdens de oorlog gesteld hebben of door hun lidmaatschap van een staatsvijandige groep of partij”[65]. Verder besliste de gemeenteraad om burgemeester Van Hoeck preventief drie dagen te schorsen, om een onderzoek te kunnen voeren naar de aangenomen houding van de burgemeester tijdens de bezetting en om de ingediende klachten te kunnen nagaan. Voornamelijk raadlid Roelants kon zich niet solidair verklaren met de daden van de burgervader tijdens de oorlog. Volgens hem waren ze in strijd met de houding van een “goed patriot”. Raadslid en senator De Boodt drukte zijn verwondering uit over het feit dat de leden van de gemeenteraad gedurende de oorlog niet op de hoogte waren gehouden van de handelingen van het Schepencollege. De burgemeester antwoordde dat hij hier zelfs nooit aan gedacht had. Trouwens, vervolgde hij, zou dit misschien wel gevaren hebben kunnen opleveren. Ook de andere leden van het schepencollege deelden deze mening. Raadslid Roelants nam geen vrede met deze verklaring en meende dat ondanks hun stilzwijgen, de gemeenteraadsleden wel mede verantwoordelijk konden worden gesteld voor hun daden na de oorlog. De burgemeester verklaarde zich hiermee niet akkoord en kwam nog even terug op zijn schorsing: “mijn geweten is zuiver en over mijn daden heb ik reeds verantwoording afgelegd aan de Heer Gouverneur”. Hij aanvaarde anderzijds wel de schorsing van drie dagen, opdat het onderzoek onmiddellijk zou kunnen worden afgesloten[66].

Tijdens de gemeenteraad van 20 februari 1945 werd er gedebatteerd over de omstreden aankoop van de zaal van het “Kursaal” door de stad tijdens de bezetting. De aankoop zou geschied zijn op sterk aanraden van de toenmalige Kreisskommandantur. Verder werd de houding die het politiepersoneel had aangenomen tijdens de bezetting onder de loep genomen. Globaal genomen hadden de agenten zich correct gedragen, volgens de burgemeester. Vele politielui waren trouwens lid van een ondergrondse beweging. Slechts één politieagent kreeg veel kritiek tijdens de raadszitting. Hij was namelijk lid van de DeVlag en was gedurende de bezetting lange tijd naar Duitsland geweest, in verdachte omstandigheden. Hij zou daar als vrijwilliger te werk zijn gesteld.  De commissaris had reeds voorgesteld om de betrokkene geen getuigschrift van burgertrouw te overhandigen[67].

In juni 1945 overheerste de organisatie van de vredesfeesten van 21 juli de gemeenteraad. Het initiatief van deze feesten ging uit van enkele leden van de Nationale Koninklijke Beweging. Raadslid Hens had hiermee problemen omdat hij in de statuten van het NKB een verkapt fascisme ontwaarde. Hij verwees naar een illegale brochure van het NKB uit 1941-1942. Overigens merkte Hens op dat de NKB, als zijnde een verzetsbeweging, bij nader onderzoek weinig weerstand had geboden. De NKB had volgens hem haar krachten bewaard om na de vrede haar programma te doen zegevieren. Raadslid Hens liet verstaan voorstander te zijn van vredesfeesten, maar dan wel op initiatief van de stad zelf. Verder vreesde men tijdens deze zitting voor het ongepaste moment van de feesten, meer bepaald voor de “gemoedstoestand in het land en voor mogelijke onlusten en handgemeen”. Bovendien wilde het “Voorlopig Comité der Democratische Verstandhouding” (BSP; KP; Democratische Unie van Strijders, Invalieden, Verminkten en Slachtoffers van de Oorlog; ABVV, Onafhankelijkheidsfront; Partizanenleger) een betoging organiseren tegen Koning Leopold III. De gemeenteraad besliste dat propaganda vóór de koning was toegelaten, maar tegen de koning niet. De betoging werd met andere woorden verboden[68]. De viering van 21 juli 1945 werd gestart met het zingen van een “Te Deum” in de St.-Pieterskerk. Daarna werd door de aanwezige menigte buiten de kerk gevoelens geuit van koningsgezindheid en werd de kreet “leve de Koning” herhaaldelijk gescandeerd.  In de namiddag voegden enkele jongens en meisjes van Turnhout zich samen op de Grote Markt en doorliepen ze de straten. Samen met enkele muzikanten werd de kreet “Leopeold III” uitgeroepen. Aanvankelijk kwam de politie niet tussenbeide, daar de optocht noch georganiseerd, noch politiek was. Wanneer na verloop van tijd de ordehandhavers opmerkten dat de menigte sterk aan het groeien was, besloten ze de straten te ontruimen en de optocht te laten beëindigen[69]. 

Via de weekbladen werd in januari 1945 opgeroepen om alle voertuigen goed te verlichten. Vooraan moest voortaan elk voertuig een wit of geel licht hebben en achteraan een rood. Men wilde het aantal ongelukken in het duister verminderen[70]. Daarmee kwam een einde aan de verduisteringspolitiek die tijdens de bezetting had gegolden..

De militaire aanwezigheid in Turnhout bleef ook na de Duitse bezetting onverminderd voortduren. Toch was het duidelijk dat de relaties tussen de inwoners van Turnhout en de geallieerde soldaten veel beter was dan met de Duitse troepen. Bewijs hiervan waren de regelmatige voetbalpartijtjes van plaatselijke voetbalclubs tegen Britse soldaten. Op 7 januari 1945 werd een wedstrijd georganiseerd tussen voetbalclub Hand In Hand Turnhout en een samengesteld team van de RAF. De wedstrijd vond plaats om half drie in de namiddag op het voetbalterrein aan de Gierle Steenweg[71].

Ten voordele van de “Vereniging voor Politieke Gevangenen 1940-1945”  hield men een geldinzameling van 5 tot 20 mei 1945 in de diverse cinemazalen, kerken en in de straten van Turnhout. Op 31 augustus bleek overigens dat nog steeds niet alle arbeiders die tewerk waren gesteld in Duitsland gedurende de oorlog, waren weergekeerd. Het ging om een lijst van nog 46 personen[72].

Op 1 december 1945 werd bekend gemaakt dat de Passieve Luchtverdediging van Turnhout definitief werd opgedoekt. In de praktijk was dit al meerdere maanden het geval. De laatste maal dat de PLB in actie diende te komen, was tijdens de dramatische inval van een V-bom op 16 maart 1945, waarbij in totaal negen doden vielen. Op 1 juli 1945 was reeds beslist om de Bewakingsdienst van de stad af te schaffen. Op dat moment kende men problemen met onder meer de bewaking van de kolenopslagplaats aan de Elisabethlei. De politiecommissaris had hiervoor in eerste instantie niet genoeg manschappen. Hij verzocht de betrokken kolenhandelaar dan ook zelf de nodige maatregelen te nemen, ten einde alle pogingen tot inbraak of diefstal te voorkomen[73].

Op 28 november 1945 werd bekend gemaakt dat de marktkramers hun standplaatsen, zoals zij die hadden vóór 10 mei 1940, terug konden innemen op de zaterdagmarkt[74]. Stilaan hervatte dus het gewone leven ook in Turnhout. Meer en meer verdween de nasleep van de Tweede Wereldoorlog uit het dagelijks leven. Tijdens diverse vieringen werd nog aan de voorbije verschrikkingen herinnerd.

In mei 1945 hield de stad Turnhout een vredesviering. Dit gaf aanleiding tot meerdere openbare feestelijkheden in verschillende wijken en gehuchten van de stad. Men versierde soms een hele wijk, hield er muziekale optochten en organiseerde dansfeesten, en dit zowel op de openbare weg als in de lokalen. Verder was er de openbare hulde aan de geallieerde legers die in en rond de stad ingekwartierd waren en aan de teruggekomen gedeporteerden van de Duitse bezetting. Hoewel er nog op vele plaatsen uitingen van haat tegenover de Duitsers was waar te nemen, verliep de vredesviering op een waardige en serene manier. Er werden dan ook geen incidenten vastgesteld[75].

Ook in de Turnhoutse scholen werd een “Vaderlandsche Plechtigheid” gehouden op 8 en 11 mei 1945. In de klassen van de Meisjesschool van het Heilig Hart hadden de leerlingen het “inluiden van de vrede” afgewacht op dinsdag 8 mei, rond drie uur in de namiddag. Bij het horen van de klokken en de sirenes werd in elke klas dit historische moment uitgelegd. Daarna brachten de meisjes dank en hulde aan de “Verbonden Legers. Nadien werd er gewezen op de burgerzin en trouw aan Koning en vaderland. Tenslotte werd in elke klas de koningshymne van A.Meulemans gezongen en kregen de leerlingen vrijaf tot vrijdag 11 mei. Die dag werd er op de speelplaats van de school een “Vaderlandsche Plechtigheid” gehouden om de vrede te vieren. Er werden toespraken en hulden gehouden, gedichten voorgelezen over krijgsgevangenen en weggevoerden en liederen als “Naar Wijd en Zijd” gezongen. De viering werd afgesloten met rondedansen op de speelplaats door de leerlingen en leraars[76].

Eén jaar na de bevrijding van Turnhout, op 24 september 1945, organiseerde het stadsbestuur een bevrijdingsfeest in openlucht op de Grote Markt. Kolonel Newton werd hierbij gehuldigd als ereburger van de stad. Verder werden de volgende weerstandsbewegingen bedankt: het Geheim Leger, het Kempisch Legioen, de Belgische Nationale Beweging, de Koninklijke Nationale Beweging en het Partizanenleger[77]. Deze Bevrijdingsfeesten werden vanaf toen jaarlijks herhaald op 24 september[78]. Ondanks de vele problemen die de gemeentelijke overheid ondervonden had met het Kempisch Legioen vlak na de bevrijding, werd de beweging toch bedankt voor bewezen diensten.

5.3. De gemeenteraadsverkiezingen van 24 november 1946

Na de oorlog begon ook in Turnhout de politieke activiteit te hervatten. Vooreerst met het collaboratievraagstuk van drie gemeenteraadsleden en de preventieve schorsing van de burgemeester, die we hierboven reeds besproken hebben. Van Hoeck nam meteen na zijn schorsing terug het ambt van burgemeester waar. Stilaan begonnen de politieke hoofdpunten van voor de bezetting weer de agenda te halen. Vooral de aansleep van de aanleg van de Ringlaan en het stadspark en de aanbestedingen van het zwemdok vormden de discussiepunten op de gemeenteraden van voor de verkiezingen van 1946. Andere agendapunten waren allerhande herstellingen die nodig waren als gevolg van de oorlogshandelingen, zoals de herstellingen aan de Heizijde Steenweg en de Tuinwijk. Verder werd er gediscussieerd in verband met het huurcontract van het Kursaal. Voor het overige werden onder meer de wedden van de tijdelijke bedienden vastgesteld en bekeek men de hernemingscontracten van de verschillende Turnhoutse scholen[79].

Reeds van in de jaren twintig was er verdeeldheid in de katholieke rangen, in die mate dat de katholieken in Turnhout sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 1921 er niet meer in geslaagd waren een eenheidslijst te vormen. In 1938 waren er zelfs 3 katholieke lijsten geweest die opkwamen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Vanuit de katholieke weekbladen werd toen reeds opgeroepen om samen op te komen, maar de meeste katholieke politici zagen dit niet meteen gebeuren[80]. De verandering vond dan ook eerst op nationaal niveau plaats. In katholieke politieke milieus vond men dat de oude Katholieke Partij niet meer voldeed. Reeds voor de oorlog had men op nationaal vlak getracht aan de structuur en het programma te sleutelen, zonder veel succes. Tijdens de bezetting kwam de bezinning in een stroomversnelling. Dit leidde na de oorlog tot de oprichting van de Christelijke Volkspartij (CVP). Op kerstdag 1945 parafeerde Algemeen Voorzitter August De Schryver het programma van de nieuwe partij. In het begin moest het zwaartepunt van de CVP in de arrondissement liggen[81].

De Belgische Werkliedenpartij (BWP) kende in Turnhout een relatief succes tijdens het interbellum. Toch moesten de socialisten steeds het onderspit delven tegen de nochtans verdeelde Turnhoutse katholieken. Meer dan enkele schepenambten zaten er meestal niet in. Tijdens de Duitse bezetting werd geen activiteit van de BWP-afdeling genoteerd. Op 28 juni 1940 ontbond Hendrik De Man de BWP en riep hij de socialisten op met de Nieuwe Orde samen te werken. Het is moeilijk te achterhalen in welke mate deze oproep een invloed had op de socialistische leden in Turnhout. In de illegaliteit groeide een nieuwe socialistische partij en beweging. In 1942 werd de Belgische Socialistische Partij (BSP) opgericht. Vlak na de bevrijding zette het partijapparaat zich in gang om de nieuwe partij uit te bouwen[82].

In  november 1946 zouden de nieuwe partijen voor het eerst in het strijdperk treden op het gemeentelijk vlak. Op 17 februari 1946 deden ze dit voor de eerste maal bij de parlementsverkiezingen. De uitslag daarvan maakte alvast duidelijk dat de CVP op het grootste deel van de Turnhoutse bevolking kon steunen. Maar liefst 75,7 % van de kiezers stemden in februari op de CVP. De communisten en liberalen gingen zwaar ten onder en haalden respectievelijk 1,6 en 2,5 % van de stemmen. De socialisten deden het beter, maar verloren toch met grote cijfers van de katholieken. Zij behaalden 18,7 % van het aantal uitgebrachte stemmen[83]. Gezien deze uitslag was het niet verwonderlijk dat de socialisten van Turnhout de zaken niet al te rooskleurig inzagen met betrekking tot de  gemeenteraadsverkiezingen van november.

Enkel socialisten en katholieken dongen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 24 november 1946 naar de stem van de Turnhoutse kiezer. Het VNV was voorgoed van het politieke toneel verdwenen na de collaborerende perikelen van menig VNV-er. Een  concentratielijst was na de oorlog zo goed als uitgesloten en behoorde dus evenmin tot de mogelijkheden. Liberalen en communisten zagen het na de wel zeer teleurstellende parlementsverkiezingen van het voorjaar absoluut niet meer zitten in Turnhout. Beide partijen kampten overigens al jaren met een tekort aan leden. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 werden de liberalen beschuldigd van mensen noodgedwongen te laten “figureren” op hun lijst en de communisten hadden slechts drie kandidaten met moeite kunnen voorleggen[84].

Op de lijst van de CVP bevonden zich slechts drie namen die in de vorige gemeenteraad een post bekleedden. Schepen Jozef Buyckx en raadslid Alfons Claessens van het Kristen Werkersverbond. Gustaaf Crols was schepen en kwam in 1938 op voor de concentratielijst. Ditmaal bevonden ze zich op één lijst. Het was opvallend dat van de dertien katholieken die in de gemeenteraad zetelden voor de periode 1938-1946, er zich maar drie kandidaat stelden tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 1946. Van Rex-lid Versteylen en VNV-lid Verachtert, beide opkomend voor de concentratielijst, was dit niet zo opmerkelijk[85].

De opvallendste figuur tijdens de verkiezingen was misschien wel Alfons Van Hoeck, en wel door zijn afwezigheid op de CVP-lijst. Burgemeester Van Hoeck had afscheid genomen van de Turnhoutse politiek weekbladen op 31 december 1946 via de verschillende weekbladen. Hij was gemeenteraadslid in Turnhout sinds de verkiezingen van 24 april 1921. Meteen bekleedde hij het schepenambt gedurende twee legislaturen. Van 1932 tot en met 1946 was hij burgemeester[86]. De persoon die de katholieken in 1946 als lijsttrekker naar voor schoven was apotheker Hendrik Bauweraerts. Een ander opvallend feit was dat er een vrouw de zevende plaats op de CVP-lijst kreeg toegediend. De vacature werd ingevuld door ACW-lid Mevr. Dergent-Bouvin. De CVP-lijst werd verdeeld onder elf ACW-leden, zes middenstanders en twee leden van de Boerenbond.

Waar op de CVP-lijst duidelijk voor nieuwe gezichten werd gekozen, was bij de BSP het tegendeel waar. De meerderheid van de socialistische kandidaten waren bekende en ervaren personen in de Turnhoutse gemeentelijke politiek. Van de zes socialistische verkozenen van de gemeenteraadsverkiezingen van 1938, boden er zich vijf opnieuw aan in 1946[87].

De partijprogramma’s vertoonden geen fundamentele verschillen, al legde elke partij zijn eigen accenten. De CVP gooide het over een nationale boeg en trachtte van de gemeenteraadsverkiezingen een referendum te maken dat de nationale regering van socialisten, liberalen en communisten lik op stuk zou geven. Vrouwenstemrecht bij de parlementsverkiezingen en de overdreven zware repressie waren twee van haar stokpaardjes. Op gemeentelijk vlak beloofde de CVP zuinig te zullen omspringen met de Turnhoutse stadskas en een snelle wederopbouw van de stad. De socialisten kregen er op diverse pamfletten van langs: “Mussolini en Hitler begonnen ook als socialisten!”[88].

De socialisten poogden hun kiezers warm te maken voor een “schooner en beter Turnhout”. Ook zij gaven kritiek op hun concurrenten: de katholieken beloofden in 1938 om het probleem van de houten woningen binnen het jaar op te lossen en om de riolering en de bestrating te verbeteren. Hiervan was volgens de BSP niets in huis gekomen. De socialisten ijverden dan ook voor de bouw van een woonblok in plaats van de waardeloze noodwoningen die nu werden opgetrokken. Verder beschuldigden ze de katholieken ervan de partijbelangen boven het algemeen belang van de bevolking te stellen. Andere hete hangijzers waren de aanleg van het stadspark en de Ringlaan en de aankoop van het Kursaal. Het stadspark was reeds een achttal jaren in handen van de gemeente, en toch was er nog geen boom geplant. Tot de aanlag van de ringlaan was reeds voor de oorlog beslist, maar tijdens de oorlog had het schepencollege beslist de grond te verkopen aan private maatschappijen. De katholieken hadden volgens de socialisten nergens geld aan willen uitgeven, maar tijdens de Duitse bezetting werd op aanraden van de Ortskommandant wel de zaal van het Kursaal aangekocht voor maar liefst drie en een half miljoen frank.

Opvallend, maar niet onlogisch, was dat feiten uit de voorbije oorlog vaak propagandastof vormden voor beide opponenten. De katholieken lieten verstaan de stad zo goed en zo kwaad het kon bestuurd te hebben. Bovendien kon hen na de bezetting niets verweten worden. De socialisten bezaten geen schepenambt en daar enkel het schepencollege mocht vergaderen van de Duitse overheid, hadden de socialisten gedurende de oorlog buiten spel gestaan. Vanuit hun positie was het dan ook gemakkelijker om kritiek te uiten op het katholieke “bestuur” van tijdens de bezetting. Er werd meermaals gewezen op de houding van verschillende katholieken tijdens de bezetting. Ten eerste vroegen de socialisten zich retorisch af waarom burgemeester Van Hoeck en senator De Boodt niet meer op de katholieke lijsten voorkwamen. Ze stelden dat beide figuren zich tijdens de oorlog te sympathiek hadden gedragen ten opzichte van de bezetter en daar nu de gevolgen van droegen. “Onze candidaten daarentegen, hebben tijdens den oorlog geweten waar hun plaats was. Zij hebben niet op het verkeerde paard gewed, omdat zij steeds en alleen in de ware democratie hebben geloofd.” Men ging verder en verkondigde dat er niemand van de socialistische lijst moest worden geweerd of zijn ontslag had moeten indienen als gemeenteraadslid. Het zelfde kon inderdaad niet gezegd worden van de katholieken. Zij waren het die een VNV-er en een Rex-lid een plaats hadden gegeven in de gemeenteraad en moesten dit nu ontgelden. “Zijn het niet de katholieken, die den ter dood veroordeelde Leon Verachtert op het stadhuis hebben gebracht?”[89]

Op zondag 24 november 1946 trokken de inwoners van Turnhout naar de stembus. Ze kregen de tijd om tussen acht uur ’s morgens en twee uur ’s namiddags te gaan stemmen. Voor enige verandering binnen de Turnhoutse gemeenteraad, zouden ze echter niet zorgen.

De verkiezingen werden een kopie van die van 1938. Wanneer we het aantal zetels van de katholieken en de socialisten vergelijken, merken we dat er geen verschillen zijn. De christelijke werklieden behaalden in 1938 acht zetels en de Concentratie vijf. Bij de verkiezingen van 1946 haalde een gemeenschappelijk katholiek front, de CVP, dertien zetels, wat evenveel was als in 1938 die van de Concentratie en de christelijke werklieden samen. Nu het VNV opgehouden had te bestaan, bleek duidelijk uit de resultaten dat de VNV-stemmen bijna integraal naar de CVP gingen. De socialisten moesten, net als in 1938, tevreden zijn met 6 gemeenteraadszetels.

Verkiezingsuitslag  1932

Verkiezingsuitslag  1938

             Verkiezingsuitslag  1946

De CVP bekwam 11.568 stemmen of 66,1 % van het kiezerstotaal. De BSP verwierf 5.926 stemmen of 33,9 %. In vergelijking met de parlementsverkiezingen van februari dat jaar, behaalden de Turnhoutse socialisten een beter resultaat. Toen wisten ze slechts 18,7% van de kiezers achter zich te scharen. De CVP ging er in dat opzicht dan ook op achteruit. Van 75,7 % bij de parlementsverkeizingen tot 66,1 %[90].

Aan de hand van de parlementsverkiezingen van februari 1946 werden weinig veranderingen verwacht in de vertegenwoordiging van de stad na de verkiezingen van november. Toch hadden beide partijen een gunstiger resultaat verwacht. De CVP omdat er ditmaal geen versnippering van krachten bestond. Waar bij vroegere gelegenheden werklieden, boeren, burgers en middenstanders op afzonderlijke lijsten voorkwamen, was dit nu niet meer het geval. Verder was er ook geen mededinging van lijsten uit andere katholieke hoeken: geen VNV, geen Rex of geen “afzonderlijken”. Wat waren dan de oorzaken van de ontgoochelingen, zoals die te lezen stonden in de Turnhoutse weekbladen? Het probleem was de samenstelling van de lijst, waar vooral sympathieën en antipathieën een niet te onderschatten rol zouden hebben gespeeld en zou er bovendien te weinig rekening zijn gehouden met de capaciteiten van de kandidaten[91].

De BSP was ook niet tevreden met de behaalde uitslag. De oorzaak van de tegenvallende verkiezingen moet waarschijnlijk te zoeken zijn in het ontbreken van nieuwe gezichten op de kandidatenlijst, een feit wat we reeds hebben aangehaald. De kiezer wilde immers veranderingen zien zoals nieuwe gezichten en nieuwe ideeën[92].

De verkiezingen werden goedgekeurd bij Besluit van de Bestendige Deputatie op 10 december 1946. Hendrik Bauweraerts werd aangesteld als burgemeester op 2 januari 1947. De eed van burgemeester legde hij acht dagen later af. In de gemeenteraadszitting van 14 januari 1947 werd de nieuwe raad aangesteld. De vier schepenzetels gingen naar de CVP. Hiervan werden er drie aan het ACW toegekend. De nieuwe burgemeester was een middenstander, vandaar. Als schepen van Financiën werd oudgediende Jos Buyckx aangesteld. Een andere bekende in de Turnhoutse gemeenteraad, Gustaaf Crols, werd schepen van Openbare Werken en Landbouw. Nieuwkomer Lode Peeters werd schepen van Openbaar Onderwijs en Schone Kunsten. Tenslotte zorgde Mevr. Dergent-Bouvin voor een primeur in de Turnhoutse gemeentepolitiek door als vrouw aangesteld te worden als schepen, meer bepaald van Burgerlijke Stand en Maatschappelijke Werken[93]. De socialistische oppositie van haar kant, zou de komende zes jaar als één blok de CVP-legislatuur bekampen, als van oudsher.