DEEL II

DE PRAKTISCHE UITVOERING
IN TOENEMENDE MATE GEPERFECTIONEERD
(1806-1814)

Hoofdstuk XI : De 'levée supplémentaire' en de 'levée complémentaire' van 1809

A. de levée supplémentaire

Bij 'sénatus-consulte' van 18 april 1809[120] werden nog eens 30.000 conscrits van de 'classe' van 1810, en 10.000 van de 'classes' van 1806 tot 1809 ter beschikking van de regering gesteld, bestemd voor de 'garde impériale'.

De overheid was er zich terdege van bewust, dat een dergelijke 'levée supplémentaire' negatief kon inwerken op de publieke opinie. Dat blijkt uit de brief waarin 'directeur-général' Lacuée aan 'préfet' d'Houdetot[121] kennis gaf van de mogelijkheid, dat binnenkort een nieuwe 'levée' zou plaatsvinden uit de 'classe' van 1810[122].

De 'préfet' kreeg bevel om er tot nader order geen publiciteit aan te geven. Hij kon alle voorbereidende werkzaamheden aanvatten zonder de 'sous-préfets' samen te roepen, en er hoefden geen nieuwe lijsten meer opgemaakt te worden.

Nochtans zag de overheid niet af van de 'levée', maar verhoogde ze integendeel nog het te leveren contingent: in plaats van 'environ 550' conscrits van 1810, moest het 'département de l' Escaut' uiteindelijk 539 conscrits van die 'classe' en 187 van de vier voorgaande 'classes' leveren[123].

a1. verdeling van het arrondissementele contingent[124]

De samenkomst van de conscrits op het 'chef-lieu de département' moest plaatsvinden op 20 mei (voor de conscrits van 1810), en op 25 mei voor de anderen. Men zou anderhalf maal het contingent oproepen, om te voorzien in de vervanging van gehuwden en van conscrits die de 'placement' of de 'réforme' zouden krijgen[125]. De overblijvende conscrits zouden dan naar huis gestuurd worden, en nadien opnieuw opgeroepen worden om eventuele 'réfractaires' te vervangen.

a2. De 'listes d' activité'

1) 1806

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée extraordinaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

de 'réforme' kregen : lotnummers 150 en 156.

de 'placement' kregen : geen.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1806 was dus :

2) 1807

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée extraordinaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

de 'réforme' kregen : lotnummers 120 en 122.

de 'placement' kregen : lotnummer 123.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1807 was dus :

3) 1808

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée extraordinaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummer 130.

            de 'placement' kregen : geen.

* Bij zijn aankomst op het 'dépôt' van het '5° artillerie à pied' werd hij, conform de orders van de 'ministre de la guerre' van 25 en 27 juni, onder escorte van de 'gendarmerie' naar het 9° légère getransmuteerd.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1808 was dus eveneens :

4) 1809

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée extraordinaire', dan blijkt het volgende :

De laatste conscrits voor de 'levée extraordinaire' waren opgeroepen om de 'réformés au corps' te vervangen. Zij werden in juni en oktober 1809 opgeroepen, en dus na de 'levée supplémentaire'.  Daarvoor waren opgeroepen :

* lotnummer 60 : hij had op 6 april 1808 de 'placement' gekregen omdat zijn broer in dienst was bij de 'compagnie départementale de réserve de l' Escaut'. Deze eenheid werd echter niet beschouwd als behorend tot het actief leger, en daarom werd hij van het dépôt geschrapt, en als premier à marcher bovenaan de 'liste d' activité' geplaatst.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1809 was dus :

5) 1810

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée ordinaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

de 'réforme' kregen : lotnummer 110, 114, 117, 118, 122, 124, 128, 133, 136, 137, 144, 145, 149, 151, 153, 154, 157, 167, 169 en 170.

de 'placement' kregen : 12, 125, 132, 141 en 155.

als 'premier à marcher' vertrokken zijn : 126, 165, 166, 168, 178, 187, 220, 246 en 247.

* Ik heb geen andere conscrit meer gevonden, die voor de 'levée supplémentaire' zou opgeroepen zijn. Er ontbreekt dus één recruut voor het contingent. Wel is het contingent in de 'levée ordinaire' onbekend. Misschien moest het kanton daarin wel één recruut minder leveren, zodat er in feite nog één van die ingelijfden voor deze 'levée' telde.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1810 was :

a3. algemeen resultaat van de 'levée supplémentaire'

Het is ook opvallend, dat slechts één van de voor deze 'levée' -die toch bedoeld was om de 'Garde impériale' te vervolledigen- opgeroepen conscrits, uiteindelijk bij dat eliteleger terechtkwam. De inhoud van de 'sénatus-consultes' moest dus niet al te letterlijk opgevat worden...

B. De 'levée complémentaire'

Misschien verklaren de gebeurtenissen waarom zo weinig conscrits bij de 'Garde impériale' terechtkwamen!

In de zomer van 1809 was het 'département de l' Escaut' immers het toneel van een waar drama. Het versterkte Scheldefort van Vlissingen, op het eiland Walcheren (arrondissement Eeklo!) viel immers in handen van de Engelsen[126], na een -al te- lange belegering. Ternauwernood wist men een 'raid' op Antwerpen te voorkomen, en de Scheldedefensie werd een nieuwe prioriteit voor de overheid.

40.000 mannen werden naar het fort Lillo (boven Antwerpen) overgeplaatst, en waarschijnlijk waren de nieuwe recruten aangewend om in hun vervanging te voorzien. Voor de 'garde impériale' zou men dan nog een nieuwe 'levée' organiseren, die tegelijk ook het 'Belgische' '112° régiment d' infanterie de ligne' in Alexandrië (Egypte) van nieuwe soldaten moest voorzien..

Het 'senatus-consulte' van 5 oktober 1809 stelde daartoe nog eens 36.000 conscrits van de laatste vijf 'classes' ter beschikking, dewelke onmiddellijk opgeroepen dienden te worden[127]. Het 'département de l' Escaut' moest voor deze nieuwe 'levée' 711 recruten leveren, onder de kantons te verdelen in verhouding tot de bevolking, en rekening houdend met het feit dat de 'classe' van 1806 vijftien maanden besloeg[128].

De briefwisseling aangaande deze 'levée' houdt nieuwe, voor zichzelf sprekende, aanwijzingen in over hoe men over de 'primauteit' en de 'kenbaarheid' van de wet dacht :

"L' empereur voulant ... que cette levée s' effectue sans délai, vous voudrez bien faire toutes les opérations qu' elle nécessite sans attendre le texte du décret et du sénatus-consulte ... Comme vous recevrez ces deux actes bien certainement avant le jour fixé pour votre premier départ, nous aurons conservé le respect du aux formes et l' obéissance que nous devons aux volontés de sa Majesté l' Empereur et Roi".

Verder vinden we de zoveelste woordbreuk : deze 'levée' zou de vijf 'classes' definitief bevrijden, en er zouden geen nieuwe recruten meer uit gevraagd worden. Na het 'debâcle' in Rusland zou men deze belofte vergeten zijn, en zelfs in 1812 werden reeds nieuwe recruten gevraagd voor de 'garde nationale'...

b1. de verdeling van het arrondissementele contingent[129]

b2. de 'liste d' activité'

1) 1806

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée supplémentaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummers 156, 158, 160, 174, 177 en 180.

            de 'placement' kregen : lotnummer 162.

Omdat de 'classe' in de 'levée extraordinaire' een excedent van twee recruten had geleverd, werden er klaarblijkelijk in de 'levée complémentaire' twee minder opgeroepen.

Het resultaat van de 'levée' was dus als volgt:

2) 1807

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée supplémentaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummers 120, 122 en 130.

            de 'placement' kregen : lotnummer 123.

Aangezien er geen andere conscrits meer opgeroepen werden, moeten we aannemen, dat de bevestigde 'remplacement' meetelde in deductie van het nieuwe contingent.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1807 was :

3) 1808

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée supplémentaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummers 130, 132, 134, 137, 138 en 143.

            de 'placement' kregen : geen.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1808 was :

4) 1809

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée supplémentaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummers 131, 132, 134 en 140.

            de 'placement' kregen : geen.

* de conscrit met lotnummer 128 maakte gebruik van de amnestie van 25 maart 1810, en hij moest het contingent van 1809 vervolledigen. De andere geamnestieerden mochten ingelijfd worden in deductie van het contingent in de 'levée' uit de 'classe' van 1811. De 'levée complémentaire' werd dan verder vervolledigd door de oproep bevolen door het decreet van 8 oktober 1810, dat de vervollediging beval van de departementale reservecompagnie[130]. De twee op 9 november 1810 opgeroepen conscrits werden ingelijfd, maar de op 28 december opgeroepene bleek al twee jaar overleden te zijn. Uiteindelijk liet men een teruggekeerde 'réfractaire', die normaal in het 'dépôt des réfractaires' zou moeten opgesloten worden, toe als laatste recruut.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1809 was :

5) 1810

Grijpt men terug naar de tabel voor de 'levée supplémentaire', dan blijkt het volgende :

Waarbij bovendien :

            de 'réforme' kregen : lotnummers 167, 169, 170, 171, 173 en 174.

            de 'placement' kregen : geen.

            vertrokken zijn als '1° à marcher' : 165, 166 en 168

* deze laatste conscrit werd opgeroepen ter vervollediging van het gezamenlijke contingent van de drie 'levées'.

Het resultaat van de 'levée' uit de 'classe' van 1810 was :

b3. het algemeen resultaat van de 'levée complémentaire'

Was het de autoriteiten niet ontgaan, dat deze zoveelste 'levée' de publieke opinie negatief kon beïnvloeden, dan hebben zij inderdaad overvloed aan gelijk gekregen. In zijn circulaire van 13 november 1809[131] uit d'Houdetot daarover zijn ongenoegen. Het was al zeer lang geleden dat er zich nog zoveel conscrits onttrokken hadden aan hun plichten. En de afwezigheid van de 'gendarmerie' (die als kustverdediging samengetrokken was tengevolge van de landing op Walcheren) had er uiteraard geen goed aan gedaan... Maar de jacht werd hervat! Medio december kreeg de 'préfet' 50 extra 'gendarmes' van het 'armée du Nord' ter zijner beschikking...

C. Algemeen resultaat van de 'levées' per 'classe'

In de tweede helft van het eerste decennium werden maar liefst zeven 'levées' bevolen uit de 'classes' van dat halve decennium. Heb ik de contingenten per 'levée' afzonderlijk kunnen behandelen, de recruterende instanties moesten de contingenten voor de diverse 'levées' grotendeels simultaan vervolledigen. Daardoor zat men in 1810 nog met tekorten, vooral voor de 'classes' van 1809 en 1810. Het ging zelfs zover dat men de diverse contingenten voor die twee 'classes' ging samensmelten[132]. Het is dus aangewezen om de resultaten van de diverse 'levées' nog eens samen te voegen per 'classe'.

Hierna volgt nu dus per 'classe' het overzicht van de verschillende erop uitgevoerde 'levées':

c1. 1806

c2. 1807

c3. 1808

c4. 1809

c5. 1810

D. De amnestie van 25 maart 1810

Napoleon mocht dan al enkele belangrijke vernieuwingen van de revolutie teruggeschroefd hebben, aan het recht op echtscheiding raakte hij niet! Integendeel, hij maakte er zelf gebruik van... En naar aanleiding van zijn tweede huwelijk vaardigde hij een aantal gratiemaatregelen uit[133]. Zo werden de tot correctionele straffen veroordeelden, die enkel nog vastzaten wegens niet-betaling van de boete en gerechtskosten, op vrije voeten gesteld, en dergelijke meer...

Één van de gratiemaatregelen was het toekennen van een amnestie aan deserteurs en 'réfractaires'[134]. Voor de laatsten gold het volgende

"15. Rémission entière et absolue est accordée à tout réfractaire des classes antérieures à 1806; et il ne sera exercé aucune poursuite pour le recouvrement de ce qui pourrait encore être dû sur les amendes dont les parens sont civilement responsables.

16. Les réfractaires des classes de 1806, 1807, 1808, 1809 et 1810, sont aussi amnistiés, mais à la condition de servir.

17. Les réfractaires amnistiés des cinq classes ci-dessus seront tenus de se présenter, dans le délai de trois mois, à dater de la publication du présent décret, devant le préfet, ou devant un sous-préfet du département où ils se trouveront.

18. Les réfractaires amnistiés désignés dans l' article ci-dessus auront la faculté de choisir le corps de l' armée dans lequel ils désireront servir, et, pourvu qu' ils réunissent les qualités physiques nécessaires, ils recevront immédiatement des feuilles de route pour s' y rendre.

19. Les préfets et sous-préfets pourront destiner, pour servir dans les troupes ci-après désignées, le nombre de conscrits amnistiés qui serait nécessaire pour le complètement desdites troupes, savoir :

            Pour ...

            Pour les départemens des Deux-Nèthes, de la Lys et de l' Escaut : Dans la cohorte dite de l' Escaut.

            Pour tous les départemens de l' Empire : dans les compagnies de réserve.

20. Il ne sera plus exercé aucune poursuite pour le recouvrement de ce qui pourrait être dû sur les amendes et frais dont les parens sont civilement responsables pour les réfractaires antérieures à 1806, dont il est parlé à  l' article 15; ces poursuites cesseront à l' instant.

            Les poursuites exercées contre les parens des réfractaires dont il est question article 16, seront seulement suspendues pendant le délai accordé aux réfractaires pour se présenter : elles seront reprises aussitôt après l' expiration du délai, si les conscrits réfractaires ne se sont pas représentés, et si les parens n' en justifient.

21. Les dispositions du présent décret ne seront, en aucun cas, applicables à un délit postérieur au 30 mars.

22 [§2] Les réfractaires qui, après s' être volontairement représentés, ne se rendront pas à leur destination, seront condamnés comme déserteurs.".

Het succes van deze amnestie mag vrij gering genoemd worden : elf conscrits maakten er gebruik van door zich aan te bieden om een corps te vervoegen (naast nog een aantal uit hun corps gedeserteerden). Hierna volgt de identificatielijst ervan :

* 1806 lotnr 31 : hij was gearresteerd en opgesloten in het dépôt van Lille, en kreeg dus de amnestie als déserteur

Slechts zes conscrits bereikten hun corps! Een enorm contrast met de 'amnestie' van 5 maart 1806!!!!

Besluit

Tussen 1806 en 1809 raakte de dienstplicht definitief ingeburgerd bij de 'Fransen'. De conscriptie werd een echte formaliteit, die probleemloos nageleefd werd. De 'levée' ging ook tot de leefwereld van de boerenbevolking behoren. De recruteringsinstanties kregen in toenemende mate greep op de rurale leefwereld. Bij de 'levées ordinaires' waagde men zijn kans in de 'tirage au sort', en de verliezers aanvaardden hun lot. De snel op elkaar volgende 'levée extraordinaire', 'supplémentaire' en 'complémentaire' gaven nog aanleiding tot een heropflakkering van de 'réfraction', die echter nadien zeer snel overwonnen zou worden.