De conscripties in het 'Département de l' Escaut'. Organische groei van een recruteringssysteem, zijn conceptueel kader en zijn praktische uitvoering. Casus: de 19 gemeenten van het 'canton d' Oosterzeele'. (Olivier Van Rode)

In dit laatste deel zal ik eerst de resultaten van de verschillende 'levées' nog eens hernemen, dewelke dan grafisch weergegeven worden.

Een eerste reeks diagrammen en grafieken zal in absolute cijfers de volgende gegevens weergeven :

2) het totaal aantal aan de 'classe' onttrokken conscrits (incl. 'placement')

De tweede reeks diagrammen en grafieken zal dan de evolutie weergeven van een aantal relatieve meters (%) :

-in ruime zin : 'réformés', 'exceptés', 'placés à la fin du dépôt' en 'décédés en route'

-in enge zin : 'réformés' (vóór de 'levée ordinaire' + tijdens de diverse 'levées')

Voor de 'levée du 9 octobre' neem ik de gegevens van de oproep uit de 'dépôts du sort' van 1813 en 1814 als algemeen resultaat.

Voor de 'levées' van 3 vendémiaire en 28 germinal VII zijn de gegevens enorm beperkt. Ik zal de aflevering op het 'dépôt' te Gent als daadwerkelijke levering interpreteren, en de niet-aflevering als 'réfraction'.

levée	onttrokken vóór	oproep	contin-gent	geleverd	onttrokken tijdens	réfraction
levée	onttrokken vóór	oproep	contin-gent	geleverd	onttrokken tijdens	verloren	totaal
3 vendémiaire VII	---	172	172	99	---	73	73
28 germinal VII	---	174	174	72	---	102	102
ordinaire VIII	---	28	28	0	---	28	28
IX en X	---	71	57	48	---	23	23
ordinaire XI en XII	71**	89	32	28	---	61	61
pour les voltigeurs	deze 'levée' is te slecht gedocumenteerd om ze mee te rekenen.
XIII (ord. + 24 flor.)	32	120	37	37	13	70	73
ordinaire XIV	36	89	32	25	3	61	62
amnestie 5/3/1806	---	87***	---	68	2	17	17
ordinaire 1806	71	81	45	37	11	33	39
ordinaire 1807	48	66	44	43	11	12	15
ordinaire 1808	79	72	?	50	13	9	9
ordinaire 1809	87	51	46	46	3	2	8
extraordinaire	---	82	51	54	18	10	16
ordinaire 1810	93	75	46	52	14	9	16
supplémentaire	---	41	29	28	7	6	8
complémentaire	---	47	26	25	11	11	16
ordinaire 1811	74	69	?	57	9	3	7
ordinaire 1812	80	67	?	63	4	0	0
pour la garde nationale	---	50	?	41	9	0	0
ordinaire 1813	93	77	?	71	6	0	0
2° extraordinaire	---	188	?	129	59	0	11
ordinaire 1814	?	72	?	71	0	1	37
du 9 octobre 1813	---	80	?	36	20	24	24

* het contingent voor het actief leger bedroeg 44, en er werden 31 conscrits op het corps afgeleverd. In aanvulling van het contingent, maar ook voor andere 'levées', kreeg het 'département' dan nieuwe contingenten opgelegd, waarvoor 27 Oosterzeelse reserveconscrits opgeroepen werden. Hoeveel het totale contingent bedroeg is onduidelijk.

*** van één conscrit van XIII weten we niets, evenmin als van 12 geamnestieerden

! zij werden hier als verloren geregistreerd, omdat de 'amnestie' van 5/3/1806 afzonderlijk beschouwd wordt. Het gaat wel om dezelfde individuen!

classe	totaal aantal	'réforme' vóór 'levée'	'réformes'	onttrokken	oproep
VII/1	172	---	---	---	172
VII/2 + 3	310	---	---	---	174
VIII	137	---	---	---	28
IX	201	---	---	---	34
X	199	---	---	---	37
XI	154	27	27	27	44
XII	164	44	44	44	45
XIII	151	32	45	45	116
XIV	227	23	24	38	89
-1806-	268	49	59	95	128
-1807-	192	37	43	70	101
-1808-	213	50	55	100	103
-1809-	237	75	76	102	113
-1810-	247	73	86	126	150
-1811-	237	25	34	106	163
-1812-	239	21	30	104	166
-1813-	217	26	27	109	121
-1814-	225		---	---	110

b2. Totaal aantal aan de 'classe' onttrokken conscrits (van XI tot 1813) (inclus. 'placement' en onderweg overledenen)

1a. Het is opvallend dat het aantal in jaar VII geleverde recruten alleen geëvenaard werd in 1813 (vooral n.a.v. de 2° 'levée extraordinaire') Voor jaar VII betreft het weliswaar de aan het 'dépôt' van Gent afgeleverde recruten, maar het blijft niettemin een feit dat men er in de moeilijkste periodes in slaagde om juist het meeste recruten te overtuigen...

1c. en 1e. Het probleem van de 'réfraction' lijkt vrij snel tot aanvaardbare proporties herleid te zijn. De relatieve grafieken zullen dit echter nuanceren. Het aandeel van de 'réfractaires' in het totale aantal opgeroepenen bleef lang vrij hoog

1a., 1c. en 1d. Het is opvallend dat naar aanleiding van de '2° levée extraordinaire', toen het absolute maximum aantal conscrits opgeroepen werd, de 'réfraction' nul was.

2a. de tweede staaf beslaat de 2° en 3° 'classes' van jaar VII samen. Bijgevolg mogen we gewagen van een lichte toename per 'classe', met top in 1810 (wanneer we de 15 maanden tellende 'classe' van 1806 niet meetellen). Dit is waarschijnlijk veeleer te wijten aan de 'insoumission' in de vroegere jaren, dan aan een reëel verschil.

2b. de toename van het aantal aan de 'classes' onttrokken conscrits is te wijten aan de 'placement'.

a3. Combinatiegrafiek : percentages 'réformés' (vóór de 'levée') en opgeroepenen (XI - 1813)

(blanco stuk = rest van de 'dépôts (du sort/de droit)', dat nooit is opgeroepen)

b1. De verhouding van het aantal daadwerkelijk geleverden, en aantal verloren 'réfractaires' tot het totale aantal opgeroepenen per 'levée'

b2. Cumulatieve variant van diezelfde grafiek, met inbegrip van de aan de oproep onttrokkenen

b3. Het totale 'réfraction'-percentage per 'levée' (inclusief de gerecupereerde)

'classe'	ongeschiktheids- graad (s.l.)	ongeschiktheids- graad (s.s.)	'réformé' vóór de 'levées'	oproepings- percentage
VII/1	---	---	---	100%
VII/2 + 3	---	---	---	23,2%
VIII	---	---	---	20,4%
IX	---	---	---	16,9%
X	---	---	---	18,6%
XI	17,5%	17,5%	17,5%	28,6%
XII	26,8%	26,8%	26,8%	27,4%
XIII	29,8%	29,8%	21,2%	76,8%
XIV	16,7%	10,6%	10,1%	39,2%
-1806-	35,4%	22,0%	18,3%	47,8%
-1807-	36,5%	22,4%	19,3%	52,6%
-1808-	46,9%	25,8%	23,5%	48,4%
-1809-	43,0%	32,1%	31,6%	47,7%
-1810-	51,0%	35,1%	29,5%	60,7%
-1811-	44,7%	14,3%	10,5%	68,8%
-1812-	43,5%	12,6%	8,8%	69,5%
-1813-	49,7%	21,4%	12,0%	55,8%
-1814-	---	---	---	48,9%

	levée	onttrokken	geleverd	verloren door réfraction	totale réfraction
3 vendémiaire VII		0%	57%	43%	43%
28 germinal VII		0%	41%	59%	59%
ordinaire VIII		0%	0%	100%	100%
IX en X		0%	68%	32%	32%
ordinaire XI en XII		0%	31%	68%	69%
XIII (ord. + 24 flor.)		11%	31%	58%	61%
ordinaire XIV		4%	28%	68%	70%
amnestie 5/3/1806		2%	78%	20%	20%
ordinaire 1806		13%	46%	41%	48%
ordinaire 1807		17%	65%	18%	23%
ordinaire 1808		19%	69%	13%	13%
ordinaire 1809		6%	90%	4%	16%
extraordinaire		22%	66%	12%	20%
ordinaire 1810		19%	69%	12%	21%
supplémentaire		17%	68%	15%	20%
complémentaire		24%	53%	23%	34%
ordinaire 1811		14%	82%	4%	10%
ordinaire 1812		6%	94%	0%	0%
pour la garde nationale		18%	82%	0%	0%
ordinaire 1813		7%	93%	0%	0%
2° extraordinaire		32%	68%	0%	6%
ordinaire 1814		0%	99%	1%	51%
du 9 octobre 1813		25%	45%	30%	30%

1a. De vergelijking van de grafiek 'sens lato' met 'sensu stricto' toont goed de impact van de 'placement à la fin du dépôt', ingevoerd in jaar XIV (vanaf XII werd men al in de reserve geplaatst). In de toekenning van de 'réforme' heeft zich zelfs een ferme daling voorgedaan, niet alleen voor de 'classe' van jaar XIV, maar ook voor die van 1811.

De recuperatie vanaf de 'classe' van 1806 moet trouwens genuanceerd worden : dat was immers de eerst 'classe' die ook aan buitengewone 'levées' onderworpen werd. Verscheidene conscrits van 1806, 1807, 1808 en 1809 kregen de 'réforme' toen ze de twintig jaar ver voorbij waren. De accurate meter voor de evolutie in de toekenning van de 'réforme' is het percentage van conscrits die vóór de 'levée(s)' de 'réforme' kregen (grafiek 1c.) Daaruit blijkt dat de eerste daling al in jaar XIII inzette. Vanaf 1806 nam de 'réforme'-graad opnieuw toe, tot de piek in 1809, ongeveer 5 % boven die van jaar XII. Na 1810 volgde een fors en blijvende daling, die waarschijnlijk eerder te wijten is aan een verstrenging van de keuringscriteria.

Wie de 'réforme' wil gebruiken om de gezondheidstoestand te schetsen, moet zeker nog meer in detail de briefwisseling vanaf 1810 doornemen, op zoek naar aanwijzingen voor een verstrenging. Bovendien moet hij de 'réforme' opsplitsen, in 'réformés pour défaut de taille' (en daarbij rekening houdend met de wijziging in de bevoegdheid van de 'sous-préfet', en de overbrenging naar de volgende 'classe'), 'réformés pour infirmités' en 'réformés pour difformités'...

1b. Nadat op 3 vendémiaire VII de volledige 'classe' opgeroepen werd, schakelde men vanaf 28 germinal VII over op contingenten. Tot en met de 'levée ordinaire sur les classes des années XI et XII' werkte men dan met een vooraf aangeduid aantal 'conscrits désignés'. Alle niet aangeduiden konden dus onmogelijk opgeroepen worden. Dat verklaart waarom de oproepen uit de 'classes' VII/2+3 en VIII tot XII zo gematigd waren, en het contrast met die uit XIII zo groot! Vanaf dan moest de 'classe' immers collectief instaan voor de vervollediging van het contingent. Dat moesten de conscrits dan natuurlijk nog ondervinden. Daarom moest maar liefst 78% van alle conscrits opgeroepen worden. De 'classe' was dan ook quasi totaal uitgeput! (cfr. grafiek 1c.) Na de daling voor de 'classe' van XIV zien we het oproepingspercentage opnieuw toenemen, met een piek voor 1811 en 1812. Daarbij moet echter ingecalculeerd worden, dat het hier om verschillende 'levées' ging, en dus om veel grotere contingenten! De oproep uit XIII is dus wel buitengewoon.

2a en 2b. Hieruit blijkt dat het 'réfractionpercentage' voor de 'levée' uit de 'classe' van XIII met 58% allerminst het hoogste was, en dat de 'réfraction' uiteindelijk nog hoger lag in de 'levée' uit de 'classe' van XIV! Die 'levée' vormt trouwens een belangrijk keerpunt, want van dan af is het percentage daadwerkelijk geleverde recruten steeds groter dan het percentage verloren 'réfractaires'. De plotse piek vlak na de 'levée ordinaire sur la classe de XIV' is uiteraard een anomalie : het gaat om vrijwillig teruggekeerde 'réfractaires', die amnestie kregen. Laten we die piek buiten beschouwing, dan zien we een gestadige toename van het percentage geleverden, en een dito daling van het percentage verloren 'réfractaires', van 1806 tot 1809, en, zoals verwacht kon worden, een omgekeerde evolutie naar aanleiding van de buitengewone 'levées' in 1809. (De 'levée ordinaire' uit 1810 toonde zelfs opnieuw een lichte 'verbetering'). De klacht van d'Houdetot over de hoge 'réfraction' naar aanleiding van de 'levée complémentaire' komt ook in de grafiek tot uiting : een vrij scherpe toename van het percentage verloren 'réfractaires'.

De overheid heeft blijkbaar het signaal begrepen, want door in 1810 geen 'levée' meer te organiseren, kon ze de oproep uit 1811 quasi zonder, en die uit 1812 totaal zonder verliezen realiseren! En pas in april 1813 konden één conscrit van 1814 opnieuw ontsnappen.

2c. De gewilligheid/gelatenheid van de conscrits zelf komt dan tot uiting in de laatste grafiek. Over het algemeen volgt die klaarblijkelijk hetzelfde patroon, met één grote uitzondering : de 'levée ordinaire' uit 1814, in april 1813! Hoewel slechts één conscrit 'verloren ging', hebben maar liefst de helft van de opgeroepenen hun kans gewaagd. Zoals hoger reeds is gebleken, boden de meesten zich nadien aan en werden zij ingelijfd bij het zogenaamde 'régiment de Walcheren', het '131° de ligne'. Het is interessant om de evolutie van het totale 'réfractaire'- percentage eens te plaatsen tegenover die van het percentage verloren 'réfractaires'. Dat toont goed de greep, die de overheid kreeg -en vanaf medio 1813 verloor- op de 'réfractaires'. In de volgende grafiek en het volgende diagram staan de beide meters gecombineerd :

* De daling voor wat de 'levée du 9 octobre 1813' betreft, is uiteraard onder voorbehoud te nemen. Uit de 'classes' van 1813 en 1814 samen komt wel een dergelijk beeld naar voor, maar we weten niets over de oproep uit 1812, 1811, 1809 en 1808, evenmin als over de oproep uit de 'dépôts de droit' van 1813 en 1812.