Daar komt de bruid…De nuptialiteit van Heist en Knokke 1700-1900. (Miet Desender)

 

home lijst scripties inhoud vorige volgende  

 

Hoofdstuk 7: De Mobiliteit

 

Dat de huwelijkskeuze in de vroegere samenleving sterk bepaald werd door meerdere factoren, kwam reeds meermaals aan bod. Mensen hoorden te huwen met een partner uit dezelfde sociale stand en dezelfde beroepsklasse. Bij sommigen was deze sociale en socio-professionele endogamie zo uitgesproken dat men zelfs trouwde binnen dezelfde ideologische strekking en hetzelfde politieke bestel. Een derde vorm van homogamie is de regionale endogamie. Deze endogamie willen we in dit hoofdstuk bespreken. Zeer algemeen gaan we na hoeveel procent autochtonen er zich bevinden onder de koppels. Vervolgens kijken we waar de ‘vreemde’ huwelijkskandidaten precies vandaan komen. Tot slot bestuderen we de woonsituatie van de autochtone koppels, zowel vóórals na het huwelijk. Voor deze arbeidsintensieve reconstructie hebben we een beroep gedaan op de bevolkingsregisters.

 

1. De herkomst van de huwelijkskandidaten

 

Wanneer we de huwelijksakten bekijken van alle personen die in Knokke en Heist in de echt treden, kunnen we ze indelen in vier reeksen. Er zijn homogene koppels waarbij noch de man noch de vrouw van Heist of Knokke afkomstig is. Andere koppels zijn allebei van Knokke of Heist. Daarnaast zijn er ook koppels waarbij alleen de man of de vrouw afkomstig is van Knokke of Heist.

 

 

Herkomst van de man en de vrouw gedurende de periode 1781-1790

 

Jaar

Vrouw is van Heist

Vrouw is niet van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

1781

3

1

 

 

1782

1

1

 

 

1783

2

1

 

 

1784

1

1

 

 

1785

2

1

 

1

1786

 

2

2

2

1787

 

 

1

1

1788

 

2

1

1

1789

1

 

 

 

1790

 

3

2

 

Totaal

In %

10

30,3

12

36,4

6

18,2

5

15,1

 

 

Jaar

Vrouw is van Knokke

Vrouw is niet van Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

1781

7

6

 

1

1782

2

3

2

 

1783

4

4

1

 

1784

2

1

1

 

1785

3

3

1

 

1786

3

3

 

 

1787

2

2

 

 

1788

2

1

3

 

1789

2

3

 

 

1790

 

 

 

1

Totaal

In %

27

42,8

26

41,3

8

12,7

2

3,2

 

 

Herkomst van de man en de vrouw gedurende de periode 1811-1820

 

Jaar

Vrouw is van Heist

Vrouw is niet van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

1811

4

1

1

 

1812

1

 

 

 

1813

8

4

 

 

1814

2

1

 

 

1815

4

1

1

1

1816

1

1

1

 

1817

 

1

 

 

1818

1

1

 

 

1819

 

 

1

 

1820

3

2

1

 

Totaal

In %

26

59,1

12

27,3

5

11,4

1

2,3

 

 

Jaar

Vrouw is van Knokke

Vrouw is niet van Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

1811

9

1

 

 

1812

4

 

 

 

1813

3

 

1

 

1814

7

1

 

 

1815

7

2

1

 

1816

3

1

 

 

1817

4

2

 

 

1818

3

5

 

 

1819

3

2

 

 

1820

3

2

 

 

Totaal

In %

46

71,9

16

25

2

3,1

0

0

 

 

Herkomst van de man en de vrouw gedurende de periode 1841-1850

 

Jaar

Vrouw is van Heist

Vrouw is niet van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

1841

Er wordt in de Burgerlijke Stand van Heist geen enkele woonplaats vermeld in de jaren 1841 en 1842.

1842

1843

5

4

 

 

1844

8

1

 

 

1845

8

3

1

 

1846

2

1

1

 

1847

3

1

 

 

1848

5

2

 

 

1849

6

4

1

 

1850

4

4

 

 

Totaal

In %

41

64,1

20

31,2

3

4,7

0

0

 

 

Jaar

Vrouw is van Knokke

Vrouw is niet van Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

1841

8

2

 

1

1842

5

1

 

 

1843

5

 

1

 

1844

7

2

 

 

1845

7

2

 

 

1846

8

1

 

 

1847

6

2

 

 

1848

7

 

1

1

1849

4

6

 

1

1850

7

3

4

 

Totaal

In %

64

69,6

19

20,6

6

6,5

3

3,3

 

 

Herkomst van de man en de vrouw gedurende de periode 1861-1870

 

Jaar

Vrouw is van Heist

Vrouw is niet van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

1861

3

6

1

 

1862

6

2

1

 

1863

9

 

 

 

1864

7

6

4

 

1865

8

3

 

 

1866

8

4

1

 

1867

9

2

 

 

1868

7

 

1

 

1869

6

6

 

 

1870

7

5

1

 

Totaal

In %

70

61,9

34

30,1

9

8

0

0

 

 

Jaar

Vrouw is van Knokke

Vrouw is niet van Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

1861

8

3

 

 

1862

8

 

 

 

1863

7

2

 

1

1864

9

3

 

 

1865

10

3

 

1

1866

9

 

2

 

1867

6

2

 

 

1868

4

1

 

 

1869

6

3

2

 

1870

2

5

2

 

Totaal

In %

69

69,7

22

22,2

6

6,1

2

2

 

 

Herkomst van de man en de vrouw gedurende de periode 1881-1890

 

Jaar

Vrouw is van Heist

Vrouw is niet van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

Man is van Heist

Man nt van Heist

1881

14

6

3

 

1882

10

3

2

 

1883

8

7

 

 

1884

1

4

 

2

1885

12

6

4

 

1886

12

5

5

 

1887

8

7

 

 

1888

14

3

4

 

1889

15

6

4

 

1890

14

6

 

 

Totaal

In %

108

58,4

53

28,6

22

11,9

2

1,1

 

 

Jaar

Vrouw is van Knokke

Vrouw is niet van Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

Man van Knokke

Man nt Knokke

1881

7

4

2

 

1882

3

3

 

 

1883

4

2

 

 

1884

6

2

 

 

1885

7

3

 

 

1886

4

2

1

 

1887

10

2

 

 

1888

2

6

1

 

1889

9

4

2

 

1890

11

6

7

 

Totaal

In %

63

57,3

34

30,9

13

11,8

0

0

 

 

2. Mobiliteit en partnerkeuze[72]

 

We zien dat inzake de partnerkeuze de dorpsmentaliteit blijft bestaan. Indien men de partner niet binnen de gemeente vond, kwam de overgrote meerderheid uit de omliggende buurdorpen of randgemeenten. Met randgemeenten bedoelen we de lokaliteiten die in een straal van vijf kilometer van het dorpscentrum verwijderd waren. Het is logisch dat in een pre-industriële maatschappij, zonder moderne vervoersmiddelen, men niet geneigd was om vrijages aan te gaan die meer dan een dag reizen impliceerden. Voor een vrijer die vijf à tien kilometer te voet moest afleggen, betekende dit al gauw één à twee uur. M. Laget bracht dit treffend onder woorden: «La journée de marche paraît imposer un périmètre limité aux fréquentations préconjugales.»[73] Ook in één van onze volksgezegden was dit terug te vinden: «Als ge het schouwke ziet roken, is ‘t ver genoeg.» [74]

 

 

Herkomst van de partners in HEIST per periode (procentueel)

 

Mannen

Heist

Rand-gemeenten

5 tot 15 km ver

15 tot 50 km ver

Verder dan 50 km

Vrouwen

Periodes

 

 

 

 

 

Heist

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

31,25

57,1

64,1

61,4

58,7

6,25

1,9

9,4

4,4

9,8

28,125

7,1

12,5

20,2

12,5

3,125

2,4

3,125

3,5

3,3

 

 

6,25

1,75

2,7

Rand-gemeenten

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

9,375

7,1

3,125

2,6

3,3

3,125

6,25

 

 

5 tot 15 km ver

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

9,375

4,8

1,6

4,4

6,5

3,125

 

2,4

 

 

0,5

 

 

 

 

 

0,5

15 tot 50 km ver

1861-1870

1881-1890

0,9

1,1

 

 

0,9

 

Verder dan 50 km

1861-1870

1881-1890

 

1,1

 

 

 

 

 

 

Herkomst van de partners in KNOKKE per periode (procentueel)

 

Mannen

Knokke

Rand-gemeenten

5 tot 15 km ver

15 tot 50 km ver

Verder dan 50 km

Vrouwen

Periodes

 

 

 

 

 

Knokke

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

42,9

71,9

70,3

69,7

56,4

20,6

14,1

9,9

12,1

13,6

12,7

10,9

9,9

7,1

10

7,9

 

 

3

3,6

 

 

1,1

 

3,6

Rand-gemeenten

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

3,2

1,6

1,1

4

3,6

 

 

2,2

1,6

 

 

 

1

 

 

1,1

 

5 tot 15 km ver

1781-1790

1811-1820

1841-1850

1861-1870

1881-1890

9,5

1,6

4,4

1

4,5

 

1,6

 

 

15 tot 50 km ver

1861-1870

1881-1890

1

2

 

 

 

Verder dan 50 km

1861-1870

1881-1890

 

3,6

 

 

 

 

 

 

3. Mobiliteit van de huwelijksparen[75]

 

Doorgaans was de partner iemand uit de onmiddellijke omgeving, zodat we kunnen spreken van een regionale endogamie. Om dit te toetsen hebben we de woonsituatie van de autochtone koppels, vóór en na het huwelijk, opgezocht aan de hand van de bevolkingsregisters. Dit hebben we gedaan voor twee periodes: 1866-1870 en 1886-1890.

 

a) Woonsituatie vóór het huwelijk

 

HEIST Woonsituatie voor het huwelijk

1866-1870

1886-1890

Plaats

Abs.n.

%

Plaats

Abs.n.

%

Zelfde huis

2

4,9

Zelfde huis

5

7,6

Zelfde straat

5

12,2

Zelfde straat

8

12,1

Andere straat-zelfde wijk

9

21,9

Andere straat-zelfde wijk

38

57,6

Andere wijk

8

19,5

Andere wijk

4

6,1

Onbekend

17

41,5

Onbekend

11

16,6

 

KNOKKE Woonsituatie voor het huwelijk

1866-1870

1886-1890

Plaats

Abs.n.

%

Plaats

Abs.n.

%

Zelfde huis

2

6,6

Zelfde huis

0

0

Zelfde straat

5

16,7

Zelfde straat

6

15

Andere straat-zelfde wijk

5

16,7

Andere straat-zelfde wijk

3

7,5

Andere wijk

9

30

Andere wijk

21

52,5

Onbekend

9

30

Onbekend

10

25

 

In de periode 1866-1870 sloten 41 autochtone koppels in Heist en 30 in Knokke een huwelijk. Van 17 koppels in Heist vonden we van minstens één van de partners geen gegevens in de bevolkingsregisters. In Knokke vonden we slechts van een negental personen het adres niet terug.

Ongeveer 5 à 6 % van de koppels leefden in hetzelfde huis al vóór het huwelijk. Veelal ging het om inwonende knechten of meiden in dienst van de familie die dan met een dochter of zoon trouwden, zelfs in sommige gevallen met de weduwe of weduwnaar die het gezinshoofd was.

In Heist woonde 12 % van de paren in dezelfde straat. Nog eens ongeveer 22 % verbleef in een andere straat maar nog binnen de wijk. Dat maakte een totaal van 34 % waarbij koppels in dezelfde wijk leefden. Dit is toch een aanzienlijk aantal als je rekening houdt met het feit dat van meer dan 40 % geen volledige adresgegevens zijn gevonden. Bijna

20 % had een partner die in een andere wijk woonde. Dit betekende echter nog steeds in de dichte nabijheid.

Ongeveer 33 % van de koppels in Knokke woonde in dezelfde wijk. Dit gegeven kwam zowat overeen met de situatie in Heist. Zo’n 30 % verbleef in een andere wijk dan hun partner.

 

In de periode 1886-1890 was het aantal personen zonder gekend adres heel wat kleiner. In Heist was het aantal onbekenden gedaald tot ongeveer 17 % (11 van de 66 koppels) en in Knokke was het cijfer afgenomen tot 25 % (10 van de 40 koppels).

In Heist woonde ongeveer 78 % van de paren in dezelfde wijk. Daarvan leefde 7,6 % in het zelfde huis en 12,1 % in dezelfde straat. Nog eens 6,1 % woonde in een andere wijk.

Slechts zo’n 22,5 % van de Knokse paren verbleef in dezelfde wijk. Meer dan de helft van de koppels woonde in een andere wijk van de gemeente dan hun partner. Dit was echter nog steeds niet ver.

 

De vrijages namen dus meestal een aanvang met iemand uit de onmiddellijke omgeving. F.Mistral verwoordde dit als volgt: «Marie-toi dans ton village, si tu le peux dans ta rue et si tu le peux dans ta maison».[76]

 

b) Woonsituatie na het huwelijk

 

HEIST Woonsituatie na het huwelijk

1866-1870

1886-1890

Plaats

Abs.n.

%

Plaats

Abs.n.

%

Huis-man

13

31,7

Huis-man

6

9,1

Huis-vrouw

9

22

Huis-vrouw

6

9,1

Ander huis-zelfde straat

1

2,4

Ander huis-zelfde straat

3

4,5

Andere straat-zelfde wijk

4

9,8

Andere straat-zelfde wijk

43

65,2

Andere wijk

1

2,4

Andere wijk

2

3

Uittreding

3

7,3

Uittreding

3

4,5

Onbekend

10

24,4

Onbekend

3

4,5

 

KNOKKE Woonsituatie na het huwelijk

1866-1870

1886-1890

Plaats

Abs.n.

%

Plaats

Abs.n.

%

Huis-man

11

36,7

Huis-man

7

17,5

Huis-vrouw

6

20

Huis-vrouw

6

15

Ander huis-zelfde straat

0

0

Ander huis-zelfde straat

2

5

Andere straat-zelfde wijk

3

10

Andere straat-zelfde wijk

13

32,5

Andere wijk

3

10

Andere wijk

2

5

Uittreding

1

3,3

Uittreding

1

2,5

Onbekend

6

20

Onbekend

9

22,5

 

 

Tussen 1866 en 1870 ging meer dan de helft inwonen bij een partner. Veel vrouwen namen intrek in het huis van hun man, maar ook een groot deel van de mannen ging inwonen bij de familie van de vrouw. Andere koppels keken uit naar een afzonderlijke woonst, bij voorkeur in de onmiddelllijke omgeving van één van de ouders. In de meeste gevallen was dat nog in dezelfde wijk (9,8 % in Heist en 10 % in Knokke), soms zelfs in dezelfde straat (2,4 % in Heist). Blijkbaar was het pasgetrouwde koppel nog erg aangewezen op de hulp en bijstand van de familie. Daarom bleef men de familiebanden koesteren.[77]

In een aantal gevallen was er sprake van uittreding: het koppel verhuisde naar een andere gemeente. In Heist trok toch zo’n 7,3 % naar een andere stad, in Knokke slechts 3,3 %.

 

In 1886-1890 daalde het aantal tijdelijk inwonenden. Nog geen 20 % ging in Heist bij de partner inwonen. In Knokke was dat nog altijd 32,5 %. De meerderheid van de koppels vond een woonplaats in dezelfde straat van het ouderlijk huis (4,5 à 5 %) maar nog meer gewoon in dezelfde wijk. In Heist woonde maar liefst 65,2 % in de wijk van één van de ouders en in Knokke toch ook 32,5 %. Ongeveer 4,5 % van de koppels in Heist trok naar een andere lokaliteit. In Knokke zocht 2,5 % naar hun geluk in een andere gemeente.

 

Er moet worden rekening gehouden met de vele ‘onbekenden’ in dit onderzoek. De Bevolkingsregisters in Heist en Knokke waren bijlange niet volledig. Ontzettend veel koppels werden na hun huwelijk niet teruggevonden. Maar ook vrijgezellen op de vooravond van een huwelijk glipten door de mazen van het net der bevolkingsregistratie. Alle cijfers uit voorafgaand betoog zijn dan ook onderschat.
 

home lijst scripties inhoud vorige volgende  

 

[72] Herkomst van de partners per gemeente (abs.n.): zie Bijlage (hoofdstuk 7).

[73] VANDENBROEKE C., Vrijen en trouwen van Middeleeuwen tot heden, Brussel-Amsterdam, 1985, p.26.

[74] Geciteerd door G. Hectors in: CLOET M. en VANDENBROEKE C., Tien bijdragen tot de lokale en regionale demografie in Vlaanderen, Brussel, 1989, p.12.

[75] Woonsituatie voor en na het huwelijk: zie Bijlage (hoofdstuk 7).

[76] VANDENBROEKE C., Vrijen en trouwen van Middeleeuwen tot heden, Brussel-Amsterdam, 1985, p.24.

[77] VANDENBROEKE C., op.cit., pp. 36-37.