Bibliografie

Archiefbronnen:

Algemeen Rijksarchief Brussel:

• ARA, Audiëntie, 569, f° 141-143: documenten m.b.t. de benoeming van Bernardin Succa als collecteur van de verjaarde panden.

• ARA, Audiëntie, 573, f° 247-254: documenten m.b.t. de benoeming van Michel des Ardes als controleur-generaal van de lombarden.

• ARA, Audiëntie, 574, f° 7-9, 85-90, 216: documenten m.b.t. het bevoegdhedenconflict tussen Michel des Ardes en Benardin Succa.

• ARA, Audiëntie, 575, f° 77: lastenvermindering voor François Billiod, tafelhouder in Brussel.

• ARA, Audiëntie, 576, f° 139-175, 188-195: documenten m.b.t. het bevoegdhedenconflict tussen  Michel des Ardes, Bernardin Succa en Jean Laignier.

• ARA, Audiëntie, 579, f° 195-210: documenten m.b.t de lastenvermindering voor Bertholemi Boissis, tafelhouder in Mechelen en François Lomel, tafelhouder in Hulst.

• ARA, Audiëntie, 1398/8: documenten m.b.t. de benoeming van Joachim d’Encenhear en Jean vander Steghen, als superintendanten en administrateurs-generaal van de inbeslaggenomen goederen uit de leentafels.

• ARA, Audiëntie, 1401/1: ”Récolement des Lombards”.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 131: proces tussen Jacques de Prouvenne en Corniles Rombault, aanleggers, en Ferinne en Dominique de Grassevelt, verweerders.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 152: proces tussen Simon Rustyck, aanlegger, en zijn debiteurs, verweerders.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 207: proces tussen Simon Le Viel, aanlegger, en het stadsbestuur van Goes, verweerder.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 235: proces tussen Antoine Haneron, aanlegger, en Gabriel du Sollier, François de Pavie en Antoine Alaix, verweerders.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 457: proces tussen Bernardin Pisano, aanlegger, en Jacques Mens, François de Belis en Laurens Germain, verweerders.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 2781: proces tussen procureur-generaal Julien Matthon, aanlegger, en Sébastien Iradis, verweerder.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 3649: proces tussen Pierre de Ville, aanlegger, en Gabriel du Solier, Secondin de Villeneufve en Pagan de Laval, verweerders.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, Sententiën, 877, pp. 421-428:  sententie van de GRM op een beroep vanwege Jacques Nicolaes en David Regnault op de vrijspraak van Michel des Ardes door de Raad van Vlaanderen.

• ARA, Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, Sententiën, 852, pp. 1571-1574:  willige condemnatie van Antoine Altofouasse wegens een geldschuld bij Vincent Altofouasse.

Rijksarchief Gent:

• RAG, Raad van Vlaanderen, 21.933: zaak tegen Charles van Rakelbosch wegens woeker.

• RAG, Raad van Vlaanderen, 21.955: zaak tegen Pieter van Giffene wegens woeker.

• RAG, Raad van Vlaanderen, 21.962: zaak tegen Jacques Vaentkens wegens woeker.

Stadsarchief Gent:

• SAG, Familiepapieren, 5905: Succa.

• SAG, Familiepapieren, 5786: vander Spurt.

• SAG, Poortersboeken, reeks 122, 5, f° 21: Joossynken Fouasse.

Archief Centrale Bibliotheek Universiteit Gent, R.1062: ”Den Uutersten Wille van Lowys Porquin”.

Uitgegeven bronnen:

• Erné, Benjamin Hendrik (ed.), Twee zestiende-eeuwse Spelen van de Hel., Groningen - Den Haag - Batavia, J.B. Wolters, 1934. online versie op www.dbnl.org/tekst/_twe001twee01/index.htm

• Horenbault, Jacques, Caerte en discriptie figuerative vande gheel den Lande van Aelst., Aalst, Geschiedkundige Vereniging "Het land van Aalst", 1988. (fotogravure in kleuren van oorspronkelijke kaart van 1596; 115 x 165 cm).

• Meerhuysen, Jan Pietersz., De geest van Jan Tamboer of Uytgeleeze stoffe voor de klucht-lievende ionckheydt., Amsterdam, s.n., 1659, drie delen. online versie op www.dbnl.org/tekst/meer017gees01/index.htm

• Waterschoot, Werner & Coigneau, Dirk (eds.), Eduard De Dene. Testament Rhetoricael. Volumes I & II., Gent, Koninklijke Soevereine Hoofdkamer van Retorica "De Fonteine", 1976. (Jaarboek "De Fonteine" 1975 - deel II., 18 & 20).

Literatuurlijst:

• Amelang, James S., The Flight of Icarus. Artisan Autobiography in Early Modern Europe., Stanford, California, Stanford University Press, 1998.

• Anderson, Michael, Approaches to the history of the Western family. 1500-1914., Cambridge, Cambridge University Press, 1995 (1980).

• Angiolini, Franco, "Nobles et marchands dans l'Italie moderne.", in: Angiolini, Franco et Roche, Daniel (dir.), Cultures et formations négociantes dans l'Europe moderne., Paris, Editions de l'école des hautes études en sciences sociales, 1995, pp. 97-110.

• Antwerpse poortersboeken 1533-1608., Antwerpen, Stadsarchief Antwerpen, 1978,  3 vol.

• Ariès, Philippe, L'homme devant la mort., Paris, Le Seuil, 1977.

• Barbagli, Marzio "Three Household Formation Systems in Eighteenth -and Nineteenth Century Italy." in: Kertzer, David I. & Saller, Richard P. (eds.), The Family in Italy from Antiquity to the Present., New Haven - London, Yale University Press, 1991, pp. 250-270.

• Bar-Levav, Avriel, "'When I was Alive': Jewish Ethical Wills as Egodocuments." in: Dekker, Rudolf (ed.), Egodocuments and history. Autobiographical Writing in its Social Context since the Middle Ages., Hilversum, Verloren, 2002, pp. 45-59.

• Bautier, Robert-Henri, Commerce méditerranéen et banquiers italiens au Moyen Age., Hampshire, Variorum, 1992.(Collected Studies Series., 362). (bundel diverse herdrukte artikels van Bautier).

• Bigwood, Georges, Le régime juridique et économique du commerce de l'argent dans la Belgique du Moyen-Age., Bruxelles, Académie Royale de Belgique. Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques. M.Hayez, 1921-1922, 2 vols. (Mémoires.Deuxième Série., 14).

• Bigwood, Georges, Un point d'histoire économique. La question des rentes payables en grains dans la seconde moitié du XVIe siècle, aux Anciens Pays-Bas., Bruxelles, Vromant & Cie, 1903. (Extrait des Annales de la Société d'Archéologie de Bruxelles., 15, 1902, 3 & 4).

• Bireley, Robert, The Refashioning of Catholicism, 1450-1700. A Reassessment of the Counter Reformation., Washington D.C., The Catholic University of America Press, 1999.

• Blockmans, Wim, Keizer Karel V. Utopie van het keizerschap., Leuven, Van Halewyck, 2001.

• Boone, Marc, "Geldhandel en pandbedrijf in Gent tijdens de Bourgondische periode: politieke, fiscale en sociale aspecten.", Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis., 66, 1988, 4, pp. 767-791.

• Brants, Victor, La lutte contre l'usure dans les lois modernes., Paris, Larose et Tenin, 1907.

• Braudel, Fernand, Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe-XVIIIe siècle. Tome 2. Les Jeux de l'Echange., Paris, Armand Colin, 1979.

• Braudel, Fernand, Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe-XVIIIe siècle. Tome 3. Le Temps du Monde., Paris, Armand Colin, 1979, 607 p.

• Brizzi, Gian Paolo, "Le marchand italien à l'école entre Renaissance et Lumières."  in: Angiolini, Franco et Roche, Daniel (dir.), Cultures et formations négociantes dans l'Europe moderne., Paris, Editions de l'école des hautes études en sciences sociales, 1995, pp. 199-214.

• Burguière, André & Lebrun, François, "The One hundred and One Families of Europe." in: Burguière, André, Klapisch-Zuber, Christiane, Segalen, Martine & Zonabend, Françoise (eds.), A History of the Family. 2. The Impact of Modernity., Cambridge, Polity Press, 1996 (1986), pp. 11-94.

• Chabot, Isabelle "Lineage strategies and the control of widows in Renaissance Florence." in: Cavallo, Sandra & Warner, Lyndan (eds.) Widowhood in Medieval and Early Modern Europe., Harlow, Pearson Education, 1999, pp. 127-144.

• Chastel, André & Bacchesci, Edi, Tout l'oeuvre peint de Giotto., Paris, Flammarion, 1982. (Les Classiques de l'Art.).

• Chojnaka, Monica & Wiesner-Hanks, Merry E., Ages of woman, ages of man. Sources in European Social History. 1400-1750., London, Longman, 2002.

• Clavero, Bartolomé, "The Jurisprudence on Usury as a Social Paradigm in the History of Europe.", Ius commune. Veröffentlichungen des Max-Plancks-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte Frankfurt am Main., 26, 1986, 1, Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main, pp. 23-36.

• Cloet, Michel & Storme, Hans, "Relatie en huwelijk in de Nieuwe Tijd" in: Burggraeve, Roger; Cloet, Michel; Dobbelaere, Karel; Leijsen, Lambert, Levensrituelen. Het huwelijk., Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2000, pp. 12-30. (KADOC-studies., 24).

• Coigneau, Dirk, Het leugenrefrein bij de Rederijkers. Een overzicht., Gent, Seminarie voor Nederlandse Literatuurstudie van de Rijksuniversiteit te Gent, 1980. (Rederijkersstudiën., 15).

• Coigneau, Dirk, Refreinen in het zotte bij de rederijkers. Deel II., Gent, Secretariaat van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal -en Letterkunde, 1982.

• Dambruyne, Johan, Mensen en centen: het 16de-eeuwse Gent in demografisch en economisch perspectief., Gent, Maatschappij voor geschiedenis en oudheidkunde, 2001.

• De Decker, P., Etudes historiques et critiques sur les Monts-de-Piété en Belgique., Bruxelles, Société des Beaux-Arts, 1844.

• De Roover, Raymond, Money, banking and credit in mediaeval Bruges., Cambridge, Massachusetts, The Mediaeval Academy of America, 1948.

• De Smidt, J. Th. & Van Rompaey, J. (dir.), Chronologische lijsten van de Geëxtendeerde Sententiën berustende in het Archief van de Grote Raad van Mechelen. Deel I-VI., Brussel, Koninklijke Commissie voor de Uitgave der Oude Wetten en Verordeningen van België, 1966-1988. (Chronologische lijsten van de oude Raden van Justitie van België. Eerste reeks.).

• Decavele, J., Poorters en buitenpoorters van Gent 1477-1492, 1542-1796., Gent, Stadsarchief, 1986. (Inventarissen en indices gepubliceerd door het archief.).

• Dekker, Rudolf, "Egodocuments in the Netherlands from the sixteenth to the nineteenth century." in: Griffey, Erin (ed.), Enivisioning Self and Status. Self-Representation in the Low Countries 1400-1700., Hull, Association for Low Countries Studies in Great Britain and Ireland, 1999, pp. 255-285. (Crossways., 5).

• Dekker, Rudolf, "Introduction" in: Dekker, Rudolf (ed.), Egodocuments and history. Autobiographical Writing in its Social Context since the Middle Ages., Hilversum, Verloren, 2002, pp. 7-20.

• Dekker, Rudolf, Childhood, Memory and Autobiography in Holland. From the Golden Age to Romanticism., London, Mac Millan, 2000.

• Del Marmol, Charley, "La lutte contre l'usure dans les anciennes provinces belges.", La Revue de la Banque., 1942, 6, pp. 249-274.

• Del Marmol, Charley, La repression de l'usure., Kortrijk, Groeninghe, 1943. (Collection d'Etudes de la Revue de la Banque., 1).

• Den Tex, J., "Nederlandse studenten in de rechten te Padua, 1545-1700." in: Mededelingen van het Nederlands Historisch Instituut te Rome., 30, 1959, 1, pp. 45-90.

• Elias, Norbert, Het civilisatieproces. Sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen., Amsterdam, Boom, 2001 (1939).

• Erasmus Roterodamus, Desiderius, Het boeckje van Erasmus aengaende de beleeftheift der kinderlijcke zeden., Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, 1969, herdrukt naar de Latijns-Nederlandse uitgave van 1678., met een inleiding van H. de la Fontaine Verwey.

• Fair Bestor, Jane, "Ideas about Procreation and Their Influence on Ancient and Medieval Views of Kinship." in: Kertzer, David I. & Saller, Richard P. (eds.) The Family in Italy from Antiquity to the Present., New Haven - London, Yale University Press, 1991, pp. 150-167.

• Fernández Terricabras, Ignasi, Philippe II et la Contre-Réforme. L'Eglise espagnole à l'heure du Concile de Trente., Paris, Publisud, 2001.

• Fokker, G.A., "De lomberd en de bank van leening te Middelburg.", Archief. Vroegere en latere mededelingen voornamelijk in betrekking tot Zeeland (Zeeuws Genootschap der Wetenschappen)., 3, 1878, 1, pp. 1-118.

• Foyster, Elizabeth A., Manhood in Early Modern England: Honour, Sex and Marriage., London - New York, Longman, 1999.

• Geldhof, Jozef, "Het onderwijs." in: Cloet, Michel (red.), Het bisdom Brugge (1559-1984). Bisschoppen, priesters, gelovigen., Brugge, Westvlaams verbond van Kringen voor heemkunde., 1985, pp. 245-263.

• Gélis, Jacques, "Het kind als individu." in: Chartier, Roger, Geschiedenis van het persoonlijk leven. Van de Renaissance tot de Verlichting., Amsterdam, Agon, 1989 (1986), pp. 269-284.

• Gelpi, Rosa-Maria & Julien-Labruyère, François, The History of Consumer Credit. Doctrines and Practices., London, MacMillan Press, 2000.

• Gilissen, John, "Le statut des étrangers en Belgique du XIIIe au XXe siècle." in: L'Etranger. Deuxième Partie., Bruxelles, Editions de la Librairie Encyclopédique, 1958, pp. 231-331. (Recueils de la Société Jean Bodin., 10).

• Goris, Jan Albert, Etude sur les colonies marchandes méridionales (Portugais, Espagnols, Italiens) à Anvers de 1488 à 1567., Louvain, Librairie Universitaire, 1925.

• Greilsammer, Myriam, "Pour blanchir son argent et son âme. La double réhabilitation d'un usurier lombard dans les Pays-Bas du XVIe siècle.", Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis., 72, 1994, 4, pp. 793-833.

• Greilsammer, Myriam, Een pand voor het paradijs. Leven en zelfbeeld van Lowys Porquin, Piëmontees zakenman in de zestiende-eeuwse Nederlanden., Tielt, Lannoo, 1989.

• Greve, Anke, "Vreemdelingen in de stad: integratie of uitsluiting?" in: Carlier, Myriam, Greve, Anke, Prevenier, Walter, Stabel, Peter (eds.), Hart en marge in de laat-middeleeuwse stedelijke maatschappij. Handelingen van het colloquium te Gent (22-23 augustus 1996)., Leuven-Apeldoorn, Garant, 1997, pp. 153-163.

• Grunwald, Kurt, "Lombards, Cahorsins and Jews.", Journal of European Economic History., 4, 1975, 2, pp. 393-398.

• Heller, Henry, Anti-italianism in sixteenth-century France., Toronto, University of Toronto Press, 2003.

• Jeannin, Pierre,"Distinction des compétences et niveaux de qualification: les savoirs négociants dans l'Europe moderne."  in: Angiolini, Franco et Roche, Daniel (dir.), Cultures et formations négociantes dans l'Europe moderne., Paris, Editions de l'école des hautes études en sciences sociales, 1995, pp. 363-397.

• Jones, Norman, God and the moneylenders., Cambridge, Massachusetts, Basil Blackwell, 1989.

• Kerridge, Eric, Usury, Interest and the Reformation., Hants, Ashgate, 2002.

• Kuznets, Solomon, "Pawnbroking.", in: Seligman, Edwin R.A. & Johnson, Alvin (eds.), Encyclopaedia of the Social Sciences., vol. 12, 1934, pp 32-40.

• Lacurne de Sainte-Palaye, Dictionnaire historique de l'ancien langage françois ou glossaire de la langue françoise depuis son origine jusqu'au siècle de Louis XIV., Paris, Honoré Champion, 10 vol., 1875-1882.

• Laenen, J., "Les Lombards à Malines 1295-1457.", Bulletin du Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de Malines., 5, 1905, 1, pp. 23-47.

• Laenen, J., "Usuriers et Lombards dans le Brabant au XVe siècle.", Bulletin de l'Académie Archéologique de Belgique., 36, 1904, 4, pp 123-148.

• Lameere J., "Un chapître de l'histoire du prêt à intérêt dans le droit en Belgique.", Bulletin de l'Académie Royale Belge. Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques. Série 5., 2, 1920, 1, pp 77-104.

• Laurent, Ch., Lameere J. en Simont H., Receuil des ordonnances des Pays-Bas sous le règne de Charles-Quint, 1505-1559., Bruxelles, 1893-1922, 7 delen.

• Le Goff, Jacques, Marchands et banquiers au Moyen Age., Paris, P.U.F., 1956, 128p.

• Lebrun, François, "De hervormingen: gemeenschapsdevoties en persoonlijke vroomheid." in: Chartier, Roger, Geschiedenis van het persoonlijk leven. Van de Renaissance tot de Verlichting., Amsterdam, Agon, 1989 (1986), pp. 61-94.

• Luypaert-Decombele, Odette, "Een onuitgegeven Spaanse memorie over theorie en praktijk van het krediet in de 16e eeuw.", Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis., 126, 1960, 2, pp.153-191.

• Maassen, H.A.J., "Onmisbare zondaars. Kerk, overheid en banken van lening ca. 1450- ca. 1675." in: Lesger, Clé & Noordegraaf, Leo, Ondernemers & Bestuurders. Economie en politiek in de Late Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd., Amsterdam, Nederlands Economisch Historisch Archief, 1999, pp. 369-385. (NEHA-series., 3).

• Macfarlane, Alan, Marriage and Love in England. 1300-1840., Oxford, Basil Blackwell, 1987 (1986).

• Marechal, J.,"De woekeraars te Brugge (1244-1628)." in: Jaarboeken van de Federatie van de Kringen voor Geschiedenis en Oudheidkunde van België. 36ste congres.12-15 april 1955. Gent. 2de deel : handelingen, Gent, Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde, 1956, pp. 205-206.

• Marshall Wyntjes, Sherrin, "Survivors and status: widowhood and family in the Early Modern Netherlands.", Journal of Family History. , 7, 1982, 4, pp. 396-405.

• Mascuch, Michael, Origins of the Individualist Self. Autobiography and Self-Identity in England., Cambridge, Polity Press, 1997.

• Morel, Paul, Les Lombards dans le Hainaut et la Flandre française., Lille, H. Morel, 1908. (doctoraatsthesis rechtswetenschappen, Faculté de Droit de l'Université de Dijon).

• Morineau, Michel,"Entre usurier et 'philistin': le 'bon marchand' et le 'négociant éclairé'."  in: Angiolini, Franco et Roche, Daniel (dir.), Cultures et formations négociantes dans l'Europe moderne., Paris, Editions de l'école des hautes études en sciences sociales, 1995, pp. 421-438.

• Muldrew, Craig, "Interpreting the market: the ethics of credit and community relations in early modern England.", Social History., 18, 1993, 1, pp. 163-183.

• Muldrew, Craig, "The currency of credit and personality: belief, trust, and the economics of reputation in early modern English society." in: Fontaine, Laurence; Postel-Vinay, Gilles; Rosenthal, Jean-Laurent et Servais, Paul (éd.), Des personnes aux institutions. Réseaux et culture du crédit du XVIe au XXe siècle en Europe. Actes du colloque international "Centenaire des FUCAM" (Mons, 14-16 novembre 1996)., Mons, Academia Bruylant, 1997, pp. 58-79.

• Muldrew, Craig, The Economy of Obligation. The Culture of Credit and Social Relations in Early Modern England., London, MacMillan Press, 1998.

• Noonan, John T. Jr., The Scholastic Analysis of Usury., Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1957.

• Ozment, Steven, When Fathers Ruled. Family Life in Reformation Europe., Cambridge (Massachusetts) - London,  Harvard University Press, 1983.

• Parker, Geoffrey, Filips II., 's-Gravenhage, Nijhoff, 1981.

• Piton, C., Les Lombards en France et à Paris., Paris, Honoré Champion, 1892-1893, 2 vol.

• Pollock, Linda A., "Parent-Child Relations." in: Kertzer, David I. & Barbagli, Marzio (eds.), The History of the European Family. Volume One. Family Life in Early Modern Times. 1500-1789., New Haven - London, Yale University Press, 2001, pp. 192-220.

• Ramsay, G.D., "Debts an debtors in Shakespeare's London." in: Studi in Memoria di Federigo Melis. Volume Quarto., Napoli, Giannini Editore, 1978, pp. 55-72.

• Reed, Clyde G. & Bekar, Cliff T., "Religious prohibitions against usury.", Explorations in Economic History., 40, 2003, 4, pp. 347-368.

• Saupin, Guy, Les villes en France à l'époque moderne (XVIe-XVIIIe siècles)., Paris, Belin, 2002.

• Schillings, A., Matricule de l'Université de Louvain. IV (1528-1569)., Bruxelles, Palais des Académies, 1961-1966.

• Schnapper, Bernard, "La répression de l'usure et l'évolution économique (XVIIIe-XVIe siècles).", Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis., 37, 1969, 1, pp. 47-75.

• Schnapper, Bernard, Les Rentes au XVIe siècle. Histoire d'un instrument de crédit., Paris, s.n., 1956.

• Shepard, Alexandra, "Manhood, credit and patriarchy in Early Modern England c. 1580-1640.", Past and Present., 167, 2000, 1, pp. 75-106.

• Soetaert, Paul, De Bergen van Barmhartigheid in de Spaanse, de Oostenrijkse en de Franse Nederlanden (1618-1795)., Gemeentekrediet, 1986. (Historische Uitgaven., 68).

• Somers, J., "Het laatmiddeleeuws pandbedrijf in de Nederlanden.", Handelingen van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis., 36, 1982, 1, pp. 169-194.

• Stabel, Peter & Vermeylen, Filip, Het fiscale vermogen in Brabant, Vlaanderen en in de heerlijkheid Mechelen: de Honderste Penning van de hertog van Alva (1569-1572)., Brussel, Koninklijke academie van België. Koninklijke commissie voor geschiedenis., 1997.

• Stabel, Peter, "De gewenste vreemdeling. Italiaanse kooplieden en de stedelijke maatschappij in het laat-middeleeuwse Brugge." in: Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis., 4, 2001, 1, pp. 189-221.

• Stabel, Peter, "Demography and hierarchy: the small towns and the urban network in sixteenth-century Flanders." in: Clark, Peter, Small towns in early modern Europe., Cambridge, Cambridge University Press, 1995, pp. 206-228.

• Stoett, F.A., Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden., Zutphen, W.J. Thieme & Cie, 1923-1925 (1901). online versie op www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01/index.htm

• Storme, Hans, Die trouwen wilt voorsichtelijck. Predikanten en moralisten over de voorbereiding op het huwelijk in de Vlaamse bisdommen (17e-18e eeuw)., Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1992. (Symbolae Facultatis litterarum et philosophiae Lovaniensis - series B., 10).

• Sullivan, Ceri, The Rethoric of Credit. Merchants in Early Modern Writing., London, Associated University Presses, 2002.

• Tawney, R.H., Religie en de opkomst van het kapitalisme. Een historische studie., Nijmegen, S.U.N., 1979 (1926).

• Ter Laan, K., Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid., Den Haag - Djakarta, G.B. van Goor Zonen’s Uitgeversmaatschappij, 1952. online versie op www.dbnl.org/tekst/laan005lett01/index.htm

• Thijs, Alfons K.L., "Minderheden te Antwerpen (16de/20ste eeuw)." in: Soly, Hugo & Thijs, Alfons K.L. (eds.), Minderheden in Westeuropese steden (16de-20ste eeuw)., Brussel-Rome, s.l., 1995, pp. 17-41.

• Thoen, Erik, "Historical demography in late medieval rural Flanders: recent results and hypotheses." in: Duvosquel, Jean-Marie & Thoen, Erik, Peasants and Townsmen in Medieval Europe. Studia in honorem Adriaan Verhulst., Gent, Snoeck-Decaju & Zoon, 1995, pp. 573-582.

• Todd, Barbara J., "The virtuous widow in Protestant England." in: Cavallo, Sandra & Warner, Lyndan (eds.) Widowhood in Medieval and Early Modern Europe., Harlow, Pearson Education, 1999, pp. 66-83.

• Tracy, James D., A Financial Revolution in the Habsburg Netherlands. Renten and Renteniers in the County of Holland, 1515-1565., Berkeley - Los Angeles, University of California Press, 1985.

• Van der Wee, H. & Materné, J., "De muntpolitiek in Brabant tijdens de Late Middeleeuwen en bij de overgang naar de Nieuwe Tijd" in: Van den Eerenbeemt, H.F.J.M. (red.), Bankieren in Brabant in de loop der eeuwen., Tilburg, Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1987, pp. 37-58.

• Van der Wee, H. & Materné, J., "Het kredietsysteem in Brabant tijdens de Late Middeleeuwen en in het begin van de Nieuwe Tijd." in: Van den Eerenbeemt, H.F.J.M. (red.), Bankieren in Brabant in de loop der eeuwen., Tilburg, Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1987, pp. 59-78.

• Van der Wee, H., "Geld-, krediet- en bankwezen in de Zuidelijke Nederlanden.", Algemene Geschiedenis van de Nederlanden., vol. 6, Haarlem, Fibula -Van Dishoeck, 1979, pp. 98-109.

• Van der Wee, Herman, The Growth of the Antwerp Market and the European Economy. Volume 1., Den Haag, Martinus Nijhoff, 1963.

• Van Houdt, Toon, Golvers, N., Soetaert, Paul, Tussen woeker en weldadigheid. Leonardus Lessius over de Bergen van Barmhartigheid (1621). Vertaling, inleiding en aantekeningen., Leuven - Amersfoort, Acco, 1992.

• Van Houdt, Toon,"Leonardus Lessius over de Bergen van Barmhartigheid.", Streven., 59, 1992, 12, pp. 1106-1116.

• Van Houdt, Toon,"Money, Time and Labour. Leonardus Lessius and the Ethics of Lending and Interest Taking.", Ethical Perspectives., 2, 1995, 1, pp. 11-27.

• Van Uytven, R., "De lombarden in Brabant in de Middeleeuwen." in: Van den Eerenbeemt, H.F.J.M. (red.), Bankieren in Brabant in de loop der eeuwen., Tilburg, Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1987, pp. 21-36.

• Vandenbroeke, Chris, Vrijen en trouwen. Van de Middeleeuwen tot heden. Seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief., Elsevier, Brussel-Amsterdam, 1986.

• Vandenbroeke, Chris, Sociale Geschiedenis van het Vlaamse Volk., Leuven, Kritak, 1984.

• Vannerus, Jules, "Les Lombards dans l'Ancien Pays de Luxembourg.", Bulletin de l'Institut historique belge de Rome., 27, 1952, 1, pp. 415-450.

• Verbeemen, J., "Poortersboeken in de Nederlanden.", De Schakel., 8, 1953, 2, pp. 65-74.

• Verbiest, F., "De Lombarden te Herentals in 1292.", Bijdragen tot de Geschiedenis. Reeks III., 1, 1949, 1, pp 175-183.

• Vercauteren, Fernand, "Document pour servir à l'histoire des financiers Lombards en Belgique (1309).", Bulletin de l'Insitut historique belge de Rome., 26, 1950-51, 1, pp. 43-67.

• Viazzo, Pier Paolo, "Mortality, Fertility and Family." in: Kertzer, David I. & Barbagli, Marzio (eds.), The History of the European Family. Volume One. Family Life in Early Modern Times. 1500-1789., New Haven - London, Yale University Press, 2001, pp. 157-187.

• Waite, Gary K., Reformers on stage. Popular Drama and Religious Propaganda in the Low Countries of Charles V, 1515-1556., University of Toronto Press, Toronto, 2000.

• Warner, Lyndan "Widows, widowers and the problem of 'second marriages' in sixteenth-century France." in: Cavallo, Sandra & Warner, Lyndan (eds.) Widowhood in Medieval and Early Modern Europe., Harlow, Pearson Education, 1999, pp. 84-107.

• Wiesner, Merry E., Women and Gender in Early Modern Europe., Cambridge, Cambridge University Press, 2000 (1993).

• Wiesner, Merry E., Working Women in Renaissance Germany., New Brunswick, New Jersey, Rutgers University Press, 1986.

• Wilson, Thomas, A Discourse upon Usury by Way of Dialogue and Orations, for The Better Variety and More Delight of All Those that shall read This Treatise., historical introduction by R.H. Tawney, London, G. Bell and Sons, 1925 (1572).

Lijst van afkortingen

Om gemakkelijkere en kortere voetnoten neer te zetten gebruiken we de volgende afkortingen:

• “GRM Proces …” (gevolg door bestandnummer) voor Algemeen Rijksarchief (ARA), Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg …

• “Aud …” (gevolgd door bestandnummer) voor Algemeen Rijskarchief (ARA), Papieren van de Audiëntie, …

• “GRM Sententie…” (gevolg door bestandnummer) voor Algemeen Rijksarchief (ARA), Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, Sententiën, …

• “Sententiën…” (gevolg door volumenummer I t.e.m. VI) voor De Smidt, J. Th. & Van Rompaey, J. (dir.), Chronologische lijsten van de Geëxtendeerde Sententiën berustende in het Archief van de Grote Raad van Mechelen. Deel I - VI., Brussel, Koninklijke Commissie voor de Uitgave der Oude Wetten en Verordeningen van België, 1966-1988 (Chronologische lijsten van de oude Raden van Justitie van België. Eerste reeks.). Deze lijsten bevatten immers de korte samenvattingen van de sententiën en de overeenkomstige processen.

• “Wille …” voor Archief Centrale Bibliotheek Universiteit Gent R.1062, ”Den Uutersten Wille van Lowys Porquin”. Zie ook de bronnenuitgave in bijlage 5. We merken hierbij op dat we in de voetnoten de folio voor het gemak aanduiden met Arabische cijfers terwijl het origineel en de bronnenuitgave werken met Romeinse cijfers. Dus bijvoorbeeld “Wille, f° b 3 v” slaat op de folio b iii verso.

• “Pisano …” (gevolgd door nummer 1 t.e.m. 16) voor Algemeen Rijksarchief (ARA), Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 2781, document J 1, … Overeenkomstig het nummer bedoelen we brief nummer 1, 2, 3 … of 16. Zie ook de bronnenuitgave in bijlage 1. Dit zijn de brieven van de lombard Bernardin Pisano.

• “Ysabetta…” (gevolgd door nummer 1 t.e.m. 6) voor Algemeen Rijksarchief (ARA), Grote Raad van Mechelen, Processen in Eerste Aanleg, 2781, document K, … Overeenkomstig het nummer bedoelen we brief nummer 1, 2, 3 … of 6. Zie ook de bronnenuitgave in bijlage 1. Dit zijn de brieven van Ysabetta Pisano.