| Een koninklijke poppenkast. Gender in het Belgisch koningshuis. De opvoeding van de eerste Belgische koningskinderen. (Greet Donckers) |
| home | lijst scripties | inhoud | vorige | volgende |
1. Bronnenanalyse
Alle archiefbronnen die gebruikt werden voor het schrijven van deze verhandeling bevinden zich in het archief van het koninklijk paleis. Het onderzoek is voornamelijk gebaseerd op de bewaarde briefwisseling tussen de verschillende personen die in verband staan met de opvoeding van de koningskinderen. Er is een briefwisseling bewaard tussen de kinderen onderling, tussen de ouders en de kinderen, tussen de grootouders en de kinderen, tussen de kinderen en het personeel, tussen de ouders en het opvoedend personeel, tussen de grootouders en de ouders en tussen koning Leopold I en koningin Victoria. De briefwisseling tussen de koning en de koningin is onvolledig. Enkel de brieven van de koning aan de koningin zijn bewaard. Het aantal schoolschriften, lessenroosters en dagschema’s dat bewaard gebleven is, is miniem.
2. Onuitgegeven bronnen
Brussel, Archief van het Koninklijk Paleis (AKP):
Fonds Leopold I, A Archief Grootmaarschalk, 7-10, 15, 35-38.
Fonds Leopold I, C Civiele Lijst, 265.
Fonds Leopold I, D Militair Huis, 298-303.
Fonds Leopold I, III Archief Conway, 6-15, 23-25, 39, 48, 75, 77, 80-87, 110, 113, 115, 116, 136-138.
Fonds Leopold I, IV Archief gravin d’Hulst, 3-13.
Fonds Leopold I, V Handschriftelijke kopieën van de briefwisseling tussen de Belgische en Franse koninklijke familie, 641.
Fonds Leopold I, VI Handschriftelijke kopieën van de briefwisseling tussen koningin Louise-Marie en koningin Marie-Amélie van Frankrijk, 644-652.
Archief Graaf van Vlaanderen, 1-2.
Archief Goffinet, Fonds koningin Louise-Marie, Briefwisseling tussen koning Leopold I en koningin Louise-Marie.
Archief Keizerin van Mexico, 15, 20, 29, 30, 81, 167-171.
Kopieën van de briefwisseling tussen koningin Victoria en koning Leopold I, vol. I - IV en I/1-VII/3.
3. Uitgegeven bronnen
BRONNE, C. ed., Lettres de Léopold I, premier Roi des Belges, Brussel, 1943.
CAPRON, V. ed., Lettres de Charlotte à Léopold II, 1850-1868, Brussel, 1986.
CAPRON, V. ed., Un précieux enfant, Léopold, duc de Brabant, comte de Hainaut, Brussel, 1990.
D’URSEL, H. ed., La Cour de la Belgique et la Cour de la France de 1832 à 1850. Lettres intimes de Louise-Marie d’Orléans au roi Louis-Philippe et à la reine Marie-Amélie, Parijs, 1933.
Journal de Namur (277), 30 september 1849.
L’Ami de l’Ordre (261-262), 30 september- 2 oktober 1849.
Moniteur Belge, (5) 100,10 april 1835; (7) 84, 25 maart 1837; (10) 159, 7 juni 1840; (10) 189, 7 juli 1840; (10) 351, 16 december 1840.
PURAYE, J. en LANG, H.-O. ed., Lettres de Léopold I à sa sœur Sophie; à son beau-frère Emmanuel, comte de Mensdorff-Pouilly; à son neveu Alphonse, comte de Mensdorff-Pouilly. 1804-1864, Luik, 1973.
TARLIER, H., Royaume de Belgique. Almanach Royale, Brussel, 1847-1900.
TERLINDEN, C. ed., Papiers du lieutenant général De Lannoy, gouverneur des Princes royaux (1846-1849), (handelingen van de koninklijke commissie voor geschiedenis) 103, 1938.
4. Literatuur
ADLER, P. en ADLER, P., Peer power: preadolescent culture and identity, New Brunswick, 1998.
BALTHAZAR, H. en STENGERS, J., Dynastie en cultuur in België, Antwerpen, 1990.
BOCK, G., Women, gender, and dichotomies in history, in: In de ban van het verhaal. Elfde jaarboek voor vrouwengeschiedenis, Nijmegen, 1990, blz. 79-97.
BODEN, M., De opvoeding van Belgische prinsen en prinsessen in de negentiende eeuw, (onuitgegeven licentiaatverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven), 2001.
BRICARD, I., Saintes et poulices. L’éducation des jeunes filles au XIXe sciècle, Parijs, 1985.
BROOM, L.e.a., Sociologie. Een inleiding tot de studie van sociale problemen, Leuven, 1988.
CODE, L., Encyclopedia of femenist theories, Londen en New York, 2000.
COUNSON, A., Scheler (Auguste), in: PIRENNE, H. ed., Biographie Nationale. Tome 21, Brussel, 1911-1913, kol. 641-657.
DE CLERCK, K., De opvoeding van een prins van Oranje midden 19e eeuw, Den Haag, 1979.
DE GRAVE, T., De militaire vorming van de koninklijke prinsen, (onuitgegeven licentiaatverhandeling, Koninklijke Militaire School), 1995.
DELAMONT, S., A women’s Place in Education. Historical and sociological perspectives on gender and education, Aldershot e.a., 1997.
DEVREESE, D., Van Franse lelie naar de adelaar van Napoleon. De waan van keizerin Charlotte van Mexico, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XXVII (1997), blz. 351-387.
DILLER, A. e.a., The Gender Question in Eduction. Theory, Pedagogy and Politics, Boulder, 1996.
DUCHESNE, A., Charlotte (Marie-Victoire-Clémentine-Léopoldine), prinses van België, in: BONENFANT, P. ed., Biographie Nationale. Tome 31, Brussel, 1962, kol. 190-201.
DUCHESNE, A., Greiner (Johann-Paul), in: ASAERT G. e.a. ed., Biographie Nationale. Tome 34, Brussel, 1967, kol. 436-438.
DUMONT, G.-H., Léopold II, Paris, 1990.
DUMONT, G.-H., Philippe, Eugène, Ferdinant, Marie, Clément, Baudoin, Léopold, Georges, prince de Belgique, comte de Flandre, duc de Saxe, prince de Saxe-Cobourg-Gotha, in: STENGERS, J. ed., Nouvelle Biographie Nationale. 4, Brussel, 1997, blz. 294-302.
Een kroonprins leeft per definitie in een keurslijf, in: De morgen, (23), 102, 9 mei 2001, blz. 3.
FREDDY, G., Léopold II intime, Parijs, 1905.
GIDDENS, A., Sociology, 3e uitg., Cornwall, 2000.
GOBLET D’ALVIELLA, Prisse (Albert-Florent-Joseph, baron), in: HUYMANS, H. e.a. ed., Biographie Nationale. Tome 18, Brussel, 1905, kol. 258-270.
GOFFMAN, E., The presentation of the Self in Everyday Life, New York, 1959.
HYMANS, H., Madou (Jean Baptiste), in: WAUTERS, A. e.a. ed., Biographie Nationale. Tome 13, Brussel, 1894-1895, kol. 24-40.
JANSSENS, G. EN STENGERS, J. ed., Nieuw licht op Leopold I en Leopold II. Het archief Goffinet, Brussel, 1997.
JANSSENS, G., De titels van de leden van de Belgische Koninklijke familie, in: Museum Dynasticum, 1 (1994), blz. 19-25.
JOANNIS, C. ,PINCEMAILLE, C. e.a., Jouets de princes 1770-1870, Parijs, 2001.
KERCKVOORDE, M., Charlotte van Laken tot Mexico: biografie van een keizerin (1840-1927), Tielt, 1991.
KERCKVOORDE, M., Louise van Orléans, het vergeten leven van Louise-Marie, eerste koningin van België, Tielt, 1988.
KERCKVOORDE, M., Vorsten en vorstinnen. Beroemde brieven uit het Belgisch vorstenhuis, Tielt, 1994.
KUFFERATH, M., Solvay (Théodore-Auguste), in: PIRENNE, H. e.a. ed., Biographie Nationale. Tome 21, Brussel, 1921-1924, kol. 130-132.
LACAN, J., ‘R.S.I.’, in: Ornicar: bulletin périodique du champ freudien, 4 (1975).
LE ROY, A., L’université de Liège depuis sa fondation, Luik, 1869.
LEGRAIN, P., Le dictionnaire des Belges, Brussel, 1981.
LEVY, M.-F., De mères en filles: l’éducation des Françaises. 1850-1880, Parijs, 1985.
MOERMAN, J.J. en KLEINHOUT-MOERMAN, T., De prinsen uit ons vorstenhuis, Amsterdam, 1938.
MOLITOR, A., La fonction royale en Belgique, Brussel, 1979.
PASCALL, G. en COX, R., Education and Domesticity, in: Gender and Education, 5 (1993), blz. 17-35.
PATEMAN, C., The sexual contract, Cambridge, 1997.
PAUWELS, J. e.a., De waanzin van Charlotte. Prinses van België, keizerin van Mexico, Berchem, 2000.
POPLIMONT, C., La noblesse belge. Tome premier, Brussel, 1853.
REINACH DE FOUSSEMAGNE, H., Charlotte de Belgique. Impératrice du Mexique, Parijs, 1925.
ROERSCH, A., Closset (Léon-Dieudonné-marie-Stanislas de), in: BONENFANT, P. ed., Biographie Nationale. Tome 29, Brussel, 1957, kol. 461-462.
SCOTT, J.W, Gender: a useful category of historical analysis, in: J.W. SCOTT, Gender and the Politics of history, New York, 1988, blz. 28-50.
STENGERS, J., De koningen der Belgen: van Leopold I tot Albert II, Leuven, 1997.
VAN ESSEN, M. en IMMELMAN, J.D., Historische pedagogiek: Verlichting, Romantiek en ontwikkelingen in Nederland na 1800, Baarn, 1999.
VAN ESSEN, M., Opvoeden met een dubbel doel: twee eeuwen meisjesonderwijs in Nederland, Amsterdam, 1990.
VAN OSTA, J., Het theater van de staat. Oranje, Windsor en de moderne monarchie, Amsterdam, 1998.
VAN OTTERLOO, A.H., Met de paplepel ingegoten. Een inleiding op het thema ‘voeden en opvoeden’, in: Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis, 19 (1999), blz. 7-23.
VAN YPERSELE, L., Une impératrice dans la nuit. Correspondance inédite de Charlotte de Belgique (février-juin 1869), Ottignies, 1995.
VLAEMINCK, J., La Constitution Belge commentée, Brussel, 1936.
WAALDIJK, B., Van verhalen en bronnen: feministische geschiedschrijving, in: BUIKEMA, R. en SMELIK, A. ed., Vrouwenstudies in de cultuurwetenschappen, Muiderberg, 1993, blz. 31-44.
WEYNS, W., De sociale grondslagen van de menselijke geest. Het interactionisme van G.H. Mead, in: BERGHS,H. ed., Denkwijze, Leuven, 1994, blz. 13-47.
Foto 1: Leopold, Philippe en Charlotte
Uit: G. FREDDY, Léopold II intime, Parijs, 1905, blz. 39.
Foto 2: prins Leopold
Uit: POLIMONT, C., La noblesse belge. Tome premier, Brussel, 1853, blz. 29
Foto 3: prins Philippe
Uit: POLIMONT, C., o.c., blz. 37.
Foto 4: prinses Charlotte
Uit: POLIMONT, C., o.c., blz. 45.
Foto 5: Leopold I, Louise-Marie, Leopold, Philippe en Charlotte
Lithografie door N.J. Colleye
Uit: PAUWELS, J., o.c., blz. 52.
Foto 6: koningin Louise-Marie, 1837
Olieverfschilderij op doek, 230 x 143 cm door G. Wappers
Uit: BALTHAZAR, H., o.c., blz. 69
Foto 7: gravin d’Hulst
Uit: PAUWELS, J., o.c., blz. 55.
Foto 8: koning Leopold I
Olieverfschilderij op doek, 141 x 97 cm door L. de Winne
Uit: BALTHAZAR, H., o.c., blz. 67.
Foto 9: prins Leopold, 1854
Olieverfschilderij op doek, 94 x 79 cm door G. Wappers
Uit: BALTHAZAR, H., o.c., blz. 69.
Foto 10: prinses Charlotte
Uit: PAUWELS, J., o.c., blz. 49.
Foto 11: prins Philippe, 1858
Olieverfschilderij op doek door J. Portaels
Uit: PAUWELS, J., o.c., blz. 54.
Foto 12: prinses Charlotte, 1851
Olieverfschilderij op doek, 90 x 57 cm door E.H. Landseer
Uit: BALTHAZAR, H., o.c., blz. 66.
In de vorige hoofdstukken is het personeel van de prinses en de prinses meermaals aan bod gekomen. Hun functie en indien mogelijk de periode waarin ze werkzaam waren, zijn vermeld. Het is echter niet altijd mogelijk om te achterhalen wanneer iemand in of uit dienst treedt als personeel van de koningskinderen. De Almanach Royale vermeldt jaarlijks het personeel dat werkzaam is voor de Belgische staat, maar is lang niet volledig. Het jaar waarin een opvoeder/opvoedster voor de eerste maal opgenomen, wordt in de Almanach Royale is niet noodzakelijk het eerste jaar waarin hij/zij zijn/haar taak uitvoert. Enkel de personen die in dienst zijn voor de Almanach Royale uitgegeven wordt, zijn opgenomen in de personeelslijst. Voor een meer correcte benadering moet een beroep gedaan worden op archiefdocumenten. Helaas zijn niet alle documenten in verband met de aanstelling van het personeel bewaard gebleven. Hierdoor is het onmogelijk om een exhaustieve lijst van het opvoedend personeel van de prinses en de prinsen op te stellen.
In deze bijlage is het opvoedend personeel van de drie koningskinderen opgenomen. Per kind is er een onderverdeling gemaakt tussen het eerste personeel, de gouverneurs/gouvernantes, de ondergouverneurs/ondergouvernantes, de kamerdienaren/eredames en de leraars/leraressen. Het eerste personeel, de gouverneurs/gouvernantes en de ondergouverneur/ondergouvernantes zijn chronologisch gerangschikt. De namen van de leraars/leraressen, de kamerdienaren en de eredames zijn alfabetisch geordend. Indien mogelijk is de periode vermeld wanneer het personeel in dienst was van de prinsen of de prinses. Bij de leraars/leraressen zijn de vakken vermeld waarin ze de kinderen onderwezen.
Personeel prins Leopold
Eerste personeel
Devillers: voedster
Textor: gouvernante (1837-1841)
Gouverneurs
Henri-Joseph Hallart (1841-1846)
Jean-Eduard-Joseph de Lannoy (1846-1849)
Albert-Florent-Joseph Prisse (1849-1851)
Léon-Dieudonné-Marie-Stanislas-Kostka de Closset (1851-1853)
Ondergouverneurs
Albert de Briey (1846-1851)
Adolphe-Joseph Montegnie (1846-1853)
Leraars
Bellanger: paardrijlessen (1846-?)
Bouillon: kalligrafie en gymnastiek (1844-1853)
Albert de Briey: geschiedenis en Frans
Hendrik Conscience: Nederlands
Defacqz: Frans en Latijn (1846-1853)
Drury: Engels (1847-1853)
De Kretchmann: paardrijlessen
Kufferath: piano (1851-1853)
Lacroix: kalligrafie (1843-1853)
Jean-Baptiste Madou: tekenen (1851-1853)
Meyer: paardrijlessen (?-1846)
Adolphe-Joseph Montegnie: aardrijkskunde
Sacré: dans (1851-1853)
Auguste Scheler: Duits (1846-1853)
Théodore-Auguste Solvay: piano (1850-1853)
Zannes: paardrijlessen
Kamerdienaar
Xavier Durussel
Personeel prins Philippe
Eerste personeel
Henriette: kindermeisje
Textor: gouvernante
Gouverneurs
Henri-Joseph Hallart (1841-1846)
Jean-Eduard-Joseph de Lannoy (1846-1849)
Albert-Florent-Joseph Prisse (1849-1851)
Léon-Dieudonné-Marie-Stanislas-Kostka de Closset (1851-1856)
Ondergouverneurs
Albert de Briey (1846-1851)
Leraars
Bellanger: paardrijlessen (1846-?)
Bouillon: kalligrafie en gymnastiek (1846-1856)
Albert de Briey: geschiedenis en Frans
Hendrik Conscience: Nederlands
Léon-Dieudonné-Marie-Stanislas-Kostka de Closset: geschiedenis (?-1855)
Defacqz: Frans en Latijn (1846-1853)
Vicor-August Deschamps: godsdienst
Drury: Engels (1850-1856)
Kufferath: piano (1851-1856)
Lacroix: kalligrafie (1846-1853)
Jean-Baptiste Madou: tekenen (1851-1856)
Meyer: paardrijlessen (?-1846)
Adolphe-Joseph Montegnie: aardrijkskunde
Sacré: dans (1851-1856)
Auguste Scheler: Duits (1846-1856)
Théodore-Auguste Solvay: piano (1854-1856)
Kamerdienaar
Paul Greiner (1846-?)
Personeel van prinses Charlotte
Eerste personeel
Baba: kindermeisje (1840)
Parys: kindermeisje (1840-1842)
Textor: gouvernante (?-1845)
Gouvernantes
De Martiny (?-1849)
Antoinette-Denise d’Hulst (1851-1854)
Ondergouvernantes
Louise de Montanclos (1851-1852)
Kittl (1852-1853)
Marie-Auguste-Michaut de Bovée (1853-1857)
Leraars/leraressen
Claës: Frans, kalligrafie en rekenen (1851-1855)
Léon-Dieudonné-Marie-Stanislas-Kastka de Closset: literatuur en geschiedenis (1855-1857)
Victor-Auguste Deschaps: godsdienst
Delcampo: dans (1855-1857)
Genslin: Engels (1850-1857)
Kuhnen: schilderen (1855-1857)
Jean-Baptiste Madou: tekenen (1850-1854)
Portaels: tekenen en schilderen
Ragué: piano (1851-1854)
Sacré: dans (1851-1854)
Auguste Scheler: Duits (1849-1852)
Eredames
De Mérode de Westerloo (1850-1857)
Caroline Eugène de Hemricourt de Grunne(1853-1854)
Marie d’Yves (1854-1857)
| home | lijst scripties | inhoud | vorige | volgende |